ناصر اعتمادی
ار اف ای
سومین کنفرانس سازمان ملل متحد دربارۀ اقیانوس، از امروز دوشنبه نهم ژوئن در شهر نیس، در جنوب فرانسه، با حضور رؤسای جمهوری فرانسه و برزیل و میزباتی فرانسه و کاستاریکا آغاز شد.
این کنفرانس در واقع یادآوری میکند که سیارۀ ما بهناحق «زمین» نام گرفته است، زیرا ۷۱ درصد سطح آن را نه زمین که دریاها می پوشانند. در واقع، هیچگاه این گفتۀ آشنای “سر والتر رالی” به اندازۀ امروز درست و گویا نبوده که «هر که دریا را در اختیار داشته باشد، تجارت جهان را در اختیار دارد و هرکه تجارت را در اختیار داشته باشد، ثروت را در اختیار دارد و هرکه ثروت را در اختیار داشته باشد، جهان را در اختیار دارد». اقیانوسها نقشی تعیینکننده نه تنها در مبادلات، بلکه در زیرساختهای اقتصاد جهانیشده، در جغرافیای سیاسی عصر نوین امپراتوریها و در حفظ حیات دارند.
نقش دریاها در استمرار حیات و تمدن
دریاها برای سه میلیارد نفر از جمعیت هشت میلیارد نفری جهان غذا تأمین میکنند. ۹۰ درصد ذخایر هیدروکربنی و ۸۴ درصد منابع معدنی، فلزات و عناصر خاکی کمیاب در بستر و عمق دریاها قرار دارند. اقیانوسها منبعی لایزال برای انرژیهای تجدیدپذیر و مکان شکلگیری کلانشهرهایی هستند که ساختار نظم جهانی را رقم میزنند : ۶۰ درصد جمعیت جهان در شعاع کمتر از ۲۰ کیلومتری سواحل زندگی میکنند. دریاها و اقیانوسها شریانهای ارتباطی و حیاتی سیارۀ “زمین” هستند : ۹۰ درصد کالاهای جهان از طریق دریاها و اقیانوسها جابجا می شوند. دریاها و اقیانوسها خطوط انتقال نفت و گاز را در خود جای دادهاند و حدود ۵۰۰ کابل زیردریایی ۹۹ درصد انتقال دادههای اقتصاد دیجیتال را ممکن میسازند.
میدان رقابت ابرقدرتها و آشوبها
دریاها نهتنها برای امنیت اقتصادی، انرژی، تغذیه و ارتباط دیجیتالی ملتها اهمیتی حیاتی دارند، بلکه صحنۀ رقابت قدرتهایی هستند که میکوشند مناطق سیاره را میان خود تقسیم کنند. به همین خاطر دریاها میدان درگیریهای نظامی نیز هستند که شمارشان از سال ۱۹۴۵ تاکنون به طرز بیسابقهای افزایش یافته است.
بارزترین نمونههای این درگیریها، نبردهای جاری برای کنترل دریای سیاه در جنگ اوکراین یا دریای سرخ در خاورمیانه و همچنین تلاشهای پکن برای الحاق دریای چین و تایوان، بلندپروازیهای اردوغان تحت عنوان «میهن آبی»، سلطهجویی روسیه در قطب شمال یا جاهطلبیهای دونالد ترامپ برای تملک کانادا، گرینلند، کانال پاناما، غزه یا خلیج مکزیک است.
دریاها در عین حال صحنۀ انواع قاچاق است : از قاچاق مواد مخدر و سلاح گرفته تا قاچاق انسان و البته دور زدن تحریمها به وسیلۀ حکومت اسلامی ایران…
اقیانوسها: ریههای آبی “زمین” هستند
اقیانوسها نخستین تنظیمکننده اقلیم و بزرگترین منبع تنوع زیستی نیز هستند. آنها ۷۰ درصد اکسیژن زمین را تولید و ۹۰ درصد گرمای ناشی از تغییرات اقلیمی و ۲۶ درصد از گاز کربن ناشی از فعالیتهای انسان را به خود جذب می کنند. اقیانوسها زیستگاه ۱ تا ۳ میلیون گونه جاندار هستند. در دوران تاریخ جهانیشده، سرنوشت بشریت بیش از هر زمان به اقیانوسها گره خورده است. بااینحال، اقیانوسها هرگز تا این اندازه متحمل آسیبها و تهدیدهای خطرناک از جانب انسان نبودهاند. بحران اقیانوسها نهتنها بحران اقلیمی را تشدید میکند، بلکه تنشهای بینالمللی و خطر فروپاشی نظم جهانی را وخیمتر میسازد.
تهدیدهای سهگانه
نخستین تهدید، گرمایش جهانی است. دمای آبهای اقیانوسها از قرن نوزدهم تاکنون یک درجۀ سانتیگراد افزایش یافته و در سالهای ۲۰۲۳ و ۲۰۲۴ رکورد ۲۱٫۱ درجۀ سانتیگراد در سطح دریا ثبت شده است. این پدیده با بالا آمدن سطح آبها (۷٫۶ میلیمتر در سال ۲۰۲۳) و اسیدی شدن آنها همراه بوده و نابودی تنوع زیستی و صخرههای مرجانی را در پی داشته است.
دومین بلای ویرانگر اقیانوسها، آلودگی است، به ویژه آلودگی ناشی از زبالهها و ۱۵۰ میلیون تُن پلاستیکی که در آبها شناورند و میان هاوایی و کالیفرنیا قارۀ ششم به وسعت ایران (۱٫۶میلیون کیلومتر مربع) پدید آوردهاند.
در رتبۀ سوم تهدیدها، بهرهبرداری بیرویه از منابع دریایی قرار دارد: مهمترین عوامل این تهدید صید بی رویه به ویژه به وسیلۀ کشتیهای کف روب است که اقیانوس ها را از ۹۰ درصد ذخایر ماهی تهی کردهاند. گسترش فعالیتهای صنعتی در دریا، از استخراج نفت و گاز گرفته تا استخراج فلزات از دیگر عوامل این تهدید سوم به شمار می روند.
جنگ در دریا: تهدیدی نوظهور
دریاها به عرصۀ گسترش جنگ نیز بدل شدهاند. نیروی دریایی قدرتهای بزرگ – بهویژه چین و کشورهای جنوب جهانی – دائماً در حال گسترش است. آزادی کشتیرانی در نتیجۀ این روند عملاً انکار شده است و حمله به زیرساخت ها، از خط لولۀ نورد استریم تا کابلهای مخابراتی…، رو به فزونی است. اعماق اقیانوسها عملاً نظامی شدهاند و جنگ زیرسطحی به سمت روباتیزه شدن پیش میرود. این خشونت فزاینده و تشدید منازعات میان دولتها، امکان پرداختن به چالشهای جهانی اقیانوسها را از بین برده است.
گرچه «پیمان حفاظت از اعماق دریا و تنوع زیستی دریایی» موسوم به “بیبیانجی” در مارس ۲۰۲۳ پس از بیست سال مذاکره منعقد شد، اما تاکنون فقط ۲۹ کشور آن را تصویب کردهاند، در حالی که اجرایی شدن آن دستکم نیازمند امضاء ۶۰ کشور است.
اهمیت اجلاس نیس
از این رو، اجلاس نیس می تواند اهمیتی چشم گیر داشته باشد در صورتی که هدف خود را تدوین یک راهبرد جهانی برای نجات اقیانوسها بر پایه پنج محور تعریف کند :
۱-ایجاد مناطق دریایی حفاظتشده: هدفگذاری برای حفاظت از ۳۰ درصد سطح دریاها (در مقایسه با ۸٫۴ درصد فعلی)، که منوط به اجرای پیمان “بیبیانجی” است؛
۲-تنظیم چارچوبی برای فعالیتهای اقتصادی دریایی: این چارچوب باید مانع بهرهکشی و غارت منابع شیلاتی و معادن بستر دریاها شود. محدود کردن گردشگری دریایی و نوآوری و کاهش کربن در حملونقل دریایی – بهویژه با استفاده از انرژی بادی – از دیگر وجوه چنین تدبیری هستند.
۳-افزایش تابآوری شهرها و مناطق ساحلی: در برابر بلایای اقلیمی شدید و بالا آمدن سطح دریاها؛
۴-سرمایهگذاری در علم و دانش: ایجاد یک شبکۀ جهانی برای رصد کردن اقیانوسها و گردآوری و انتشار دادهها. با این حال تحقیق در حوزه اقیانوسها تنها کمتر از ۲ درصد بودجههای جهانی پژوهش را به خود اختصاص می دهد و با تهدید کاهش بودجه از سوی دولت ترامپ روبروست.
۵-ایجاد یک کنفرانس سالانه با مشارکت متخصصان و به منظور طراحی و پیگیری یک برنامۀ یکپارچه برای حفاظت از اقیانوسها …
اقیانوسها: میراث مشترک بشریت
اقیانوسها میراث مشترک بشریتاند و نیازمند نوعی حکمرانی جهانی. به همین دلیل، باید به آزمایشگاه بازآفرینی چندجانبهگرایی بدل شوند. فرانسه با ۱۱ میلیون کیلومتر مربع وسعت دریایی، پس از ایالات متحده دومین قلمرو دریایی در جهان را داراست و به همین خاطر ۲۰ درصد از “آتولها” و ۱۰ درصد از تنوع زیستی جهان را در خود جای داده است.
تمدن اروپا بر شالودۀ دریای مدیترانه بنا شده و سرنوشت، شکوفایی و قدرت آن به تسلط بر دریاها گره خورده است. فرانسه و اروپا همگی ابزارهای لازم را برای تبدیل شدن به قدرتهای دریایی دارند، اما برخلاف سایر قطبهای بزرگ قرن بیستویکم، نه راهبرد دریایی دارند و نه ناوگانهایی که بتوانند امنیت اقتصادی، آزادی و حاکمیت آنها را تضمین کنند. در قرن بیستویکم، آیندۀ زمین در دریا رقم خواهد خورد.
به کانال تلگرام سایت ملیون ایران بپیوندید