تازه‌ترین شماره فصلنامه «پژوهش‌های روستایی» به پیامدهای امنیتی خالی ‌شدن روستاها در مناطق مرزی استان خراسان جنوبی پرداخته است

پیش تر نماینده خراسان جنوبی در شورای عالی استان‌ها در همین زمینه هشدار داده بود که «اگر روستاهای این استان خالی از سکنه شود، دولت مجبور خواهد شد، جای هر روستا یک پادگان برای حفاظت از مرزها بسازد.»

حال و روز روستاهای ایران هم مثل شهر‌های آن خوب نیست. اغلب روستاییان در ایران از کم‌آبی، خشکسالی، توسعه‌نیافتگی و فقر رنج می‌برند. اعتراض هم می‌کنند، اما صدای آن‌ها به جایی نمی‌رسد و در نهایت جمعیتی قابل توجه از آن‌ها تصمیم می‌گیرند، خانه و کاشانه خود را ترک کرده و به شهر‌ها و سایر مناطق دیگر مهاجرت کنند.

تازه‌ترین شماره فصلنامه «پژوهش‌های روستایی» به پیامدهای امنیتی خالی ‌شدن روستاها در مناطق مرزی استان خراسان جنوبی پرداخته است. این پژوهش در شرایطی که طالبان در افغانستان قدرت بیشتری می‌گیرد، حائز اهمیت است.

***

در ایران روستاییان فقیر‌تر از شهرنشین‌ها هستند و آمار‌های رسمی می‌گوید حدود ۴۵ درصد از خانوارهای روستایی دست‌کم در دوسوم (حدود ۶۷ درصد) از شاخص‌های فقر دچار محرومیت هستند.

شاخص گستردگی فقر در بین روستاییان در ایران ۰.۶۲۵ است. این عدد می‌گوید ۶۲.۵ درصد از افراد ساکن در جوامع روستایی در خانوارهای محروم زندگی می‌کنند.

بیشترین میزان محرومیت (با مقدار ۰.۵۶۰) و بیشترین میزان گستردگی فقر (با مقدار ۰.۸۲۶) مربوط به استان سیستان و بلوچستان است.

روستاهای استان‌های آذربایجان غربی، کرمانشاه و لرستان هم در رده‌های بعدی این جدول فلاکت قرار دارند.

جدول فوق می‌گوید محرومیت و گستردگی فقر در میان استان‌ها و شهرستان‌هایی که در نواحی غربی و جنوب شرقی ایران واقع شده‌اند، نسبت به سایر مناطق بیشتر است.

این جدول همچنین نشان می‌دهد «گستردگی» فقر در جامعه روستایی ایران بیش از «شدت» آن است.

نتایج تحقیقات همچنین می‌گوید که «واقع شدن در نواحی نامساعد اقلیمی نقش انکارناپذیری در گستردگی و شدت فقر روستاییان در ایران دارد.»

این مسئله به‌ویژه به این دلیل است که «معیشت و رفاه خانوارهای روستایی وابستگی بسیاری به منابع طبیعی نظیر آب، خاک، جنگل، مرتع و بهره‌برداری از آن‌ها دارد» که در سال‌‌های اخیر تقریبا نابود شده است.

داده‌های بالا در تازه‌ترین شماره فصلنامه «پژوهش‌های روستایی»، وابسته به دانشگاه تهران منتشر شده است.

این فصلنامه همچنین به بررسی ویژه «پیامدهای امنیتی-انتظامی خالی از سکنه شدن سکونت‌گا‌ه‌های روستایی در استان خراسان جنوبی» پرداخته است.

در این تحقیق آمده بیش از نیمی از روستاهای این استان «به‌ طور مطلق جمعیت خود را از دست داده و خالی از سکنه شده‌اند.»

در سال ۱۳۹۵ خراسان جنوبی از سه هزار و ۲۲۷ آبادی برخوردار بوده که در حال حاضر هزار و ۷۸۱ آبادی آن از جمعیت خالی شده است.

این آمار می‌گوید ۵۵.۲ درصد از آبادی‌های موجود در خراسان جنوبی، فاقد جمعیت گزارش شده و تنها ۴۴.۸ درصد از آن‌ها از جمعیت ساکن برخوردارند.

از تمام روستاهای دارای جمعیت هم هزار و ۳۱۱ سکونت‌گاه (۹۱ درصد) کمتر از ۵۰۰ نفر جمعیت دارند.

در این تحقیق پس از ارائه آمار فوق، به بررسی پیامدهای امنیتی تخلیه جمعیتی سکونت‌گا‌‌ه‌های روستایی بر اساس نظر متخصصان پرداخته است.

برای پدیده‌ مهاجرت روستایی ۲۲ پیامد برشمرده شده است که «اختلال در نظم و امنیت شهری» از جمله آن‌ها است. طبق این اطلاعات، شدت و حدت چنین پیامدی برای استان خراسان جنوبی با توجه به «وابستگی شدید اقتصاد روستایی استان به بخش کشاورزی و منابع طبیعی» بیشتر از سایر استان‌های ایران است.

«تشدید انزوای جغرافیایی و ایجاد خلاء‌های امنیتی در نواحی روستایی» از دیگر پیامد‌های خالی شدن روستاها برای استان خراسان جنوبی اعلام شده است.

شواهد میدانی موجود حاصل از این تحقیق همچنین نشان می‌دهد که «در بسیاری از روستاها [با وجود جمعیت اندک] تهدید امنیت آب و تنش‌های اجتماعی» شکل گرفته است.

نتایج تحقیق حاضر در عین حال می‌گوید که «پیامدهای ناشی از مهاجرت‌های روستایی سبب تشدید قاچاق مواد مخدر در استان خراسان جنوبی شده است.»

الگوهای مکانی جرایم مواد مخدر در استان خراسان جنوبی می‌گوید که الگوی چنین جرمی در سراسر استان وجود دارد؛ «اما وجود محور ارتباطی اصلی حد فاصل نهبندان، شوسف، بیرجند، بیرجند، قائن و فردوس و قرار گرفتن شهرهای مهم استان در این محور نقش مهمی در شکل‌گیری الگوی مکانی جرم» دارد.

این تحقیق همچنین می‌گوید یکی دیگر از پیامدهای تخلیه جمعیتی روستاها در این استان «شیوع جرایم سرقت علیه اموال و دارایی‌های مردم در سکونت‌گاه آن‌هاست.»

بسیار از پژوهش‌های موجود تنگناهای معیشتی و اقتصادی را از دلایل ریشه‌ای انواع جرایم سرقت اعلام کرده‌اند.

وقوع یا تشدید این بحران‌ها و پیامد‌ها را سال‌ها پیش مراکز مطالعاتی و مقام‌های استانی بارها هشدار داده بودند، اما اولویت‌های دولت مرکزی چیز دیگری بود و هرگز برنامه‌ای عملی برای حل‌وفصل این معضلات نه‌تنها در این استان بلکه سایر استان‌ها در دستور کار خود قرار نداد.

سال ۱۳۹۷«حسین اکبری»، نماینده خراسان جنوبی در شورای عالی استان‌ها در همین زمینه هشدار داده بود که «اگر روستاهای این استان خالی از سکنه شود، دولت مجبور خواهد شد، جای هر روستا یک پادگان برای حفاظت از مرزها بسازد.»

یک سال پیش از این هشدار هم خبرگزاری مهر گزارش کرده بود که «روستاییان در دورافتاده‌ترین مرزهای شرقی با محرومیت و فقر روزگار سپری می‌کنند و حالا زنگ خطر خالی شدن ۲۶۰ کیلومتر از نوار مرزی ایران به صدا درآمده است.»

براساس آمار‌های رسمی، استان خراسان جنوبی طولانی‌ترین مرز را با کشور افغانستان در میان سایر استان‌‌های شرق ایران را دارد و حالا با به قدرت رسیدن دوباره طالبان در این کشور، تهدید‌ها در مرز‌های شرق ایران هم افزایش یافته است.

خراسان جنوبی تنها استانی نیست که جمعیت در مرز‌های آن رو به کاهش است و نتایج سایر مطالعات نشان می‌دهد که «جمعیت در ایران، پیرامون‌گریز (مرزگریز) است و بسیار تمرکزگراست که از نظر جمعیت‌شناسی سیاسی زمینه‌ساز مسائل و چالش‌های امنیتی» می‌شود.

پیرامون‌گریزی (مرزگریزی) جمعیـت در استان‌های مرزی ایران به خصوص خراسان جنوبی موجب شده که تراکم نسبی جمعیتی در برخی از مناطق مرزی به‌شدت کاهش یافته و این منـاطق بـا مسـئله کم‌جمعیتی و بحران‌های امنیتی مواجه شوند.

این بحران این روز‌ها در مناطق مرزی در شرق ایران بیشتر احساس می‌شود، جایی که طالبان در آنجا به قدرت رسیده و موجب بروز برخی نگرانی‌ها در داخل ایران شده است.

از: ایران وایر