طالبان با تلاش برای دینی‌سازی حوزه‌های فکری در پی تضمین تداوم جنبش خودندــ JAVED TANVEERAFP
طالبان بسیاری از مضمون‌‌های اساسی در حوزه آموزش را حذف می‌کنند
فریدون آژند کارشناس افغانستان
حوزه آموزش در افغانستان در دوسال گذشته نه‌تنها کوچک‌ترین رشدی نکرده، بلکه در حال عقب‌گرد است. گروه طالبان پس از سلطه بر افغانستان در نخستین اقدام، درهای مدارس را بستند. یک ماه بعد، وزارت آموزش و پرورش این گروه دستور داد مدارس دوباره باز شوند اما این بازگشایی تنها برای پسران بود و دختران بالاتر از کلاس ششم اجازه نیافتند به مدرسه بروند. در روزهای پایانی سال ۲۰۲۲، طالبان در دانشگاه‌ها را نیز به روی دختران بستند و اجازه ندادند در سال تحصیلی ۲۰۲۳ به دانشگاه بروند. با این حال این اقدام‌های طالبان تنها نشانه‌هایی کوچک از برخوردهای آنان با علم و دانش است.
از همان روزهای نخست که طالبان به قدرت رسیدند، مسئله تغییر سرفصل‌‌های درسی یکی از دغدغه‌های اصلی آنان بود. طالبان می‌خواستند مانند دور اول حکمروایی‌شان بر افغانستان، مضامین دینی را در محتوای درسی مدارس و دانشگاه‌ها افزایش دهند. آن‌ها تعدادی از رشته‌های دانشگاهی مانند موسیقی را به این بهانه که خلاف شریعت است، منحل کردند.
هم‌زمان، رهبر طالبان دستور داد تعداد مدارس دینی در افغانستان افزایش یابد. به همین دلیل صدها مدرسه دینی تازه‌تاسیس در گوشه‌وکنار افغانستان سر بر آوردند. جالب اینکه طالبان تحصیل دختران در مدارس دینی را بلامانع می‌دانند و از نظر آنان تنها آموختن دانش روز برای دختران مجاز نیست. این عملکرد طالبان بخشی از سیاست تئوکراتیزاسیون (ایجاد حکومت دین‌سالار) در افغانستان است. این گروه از همان آغاز در پی طالبانیزه کردن حوزه آموزش و پرورش در افغانستان بودند.
وزارت آموزش و پرورش طالبان در ماه ژوئن اعلام کرد که بر اساس فرمان ملا هبت‌الله، رهبر این گروه، حدود ۱۰۰ هزار روحانی را برای تدریس در مدارس استخدام خواهد کرد. استخدام این تعداد معلمان دینی نشان‌‌‌دهنده غلبه کامل مضامین دینی بر محتوای درسی مدارس است.
طالبان در کنار آن، برگزاری مناسک مذهبی در مدارس و دانشگاه‌ها را نیز دوباره رواج داده‌اند. حالا دانش‌آموزان و دانشجویان موظف‌اند نماز ظهر را در مدرسه و دانشگاه به‌جماعت بخوانند. باید از پوشیدن لباس‌های «غربی» خودداری کنند و با لباس محلی به مدارس و دانشگاه بروند. گذاشتن ریش و داشتن دستار یا کلاه هم الزامی است.
در دور اول سلطه طالبان بر افغانستان، دانش‌آموزان و دانشجویان با زور و خشونت به اجرای این دستورها وادار می‌شدند اما حالا آن حد از خشونت وجود ندارد و طالبان در عوض از شیوه‌های تنبیهی دیگری استفاده می‌کنند. غیرحضوری کردن کلاس‌ها، کم کردن نمره، احضار خانواده به مدرسه و روش‌های تنبیهی دیگر از اقدام‌ها طالبان برای برخورد با افرادی است که از دستورها سرپیچی کنند.
اما سوال اصلی این است که چرا طالبان در ساختار آموزشی افغانستان این همه تغییرات اعمال می‌کنند. به باور طالبان، افغان‌ها در ۲۰ سال حکومت جمهوری تحت تهاجم فکری غرب قرار داشتند و از اصل دین‌مداری دور شدند و چون به دلیل مظاهر جذاب فرهنگ غربی جذب این فرهنگ شده‌اند، باید به دامن دین بازگردانده شوند.
رضا کاظمی، نویسنده افغان، در مقاله‌ای که در شبکه تحلیلگران افغانستان منتشر کرد، می‌نویسد: طالبان بر این باورند که آن‌ها درگیر یک جنگ فکری‌اند که به نظر آنان، طی یک روند تاریخی طولانی بر افغانستان تحمیل شده است. این ذهنیت تغییرات سریع و رادیکال با هدف بازنگری و شکل‌دهی مجدد آموزش عالی پس از سال ۲۰۰۱ را ضروری نشان می‌دهد و مشخصه آن اعمال تغییر جهت‌گیری از بالا به پایین و اطاعت بی‌چون‌وچرا است. به این ترتیب آزادی محدود و شکننده و تنوع دانشی که در دوره ۲۰ ساله ۲۰۲۱ــ۲۰۰۱ ایجاد شده بود، در دانشگاه‌های تحت سلطه طالبان به‌سرعت ناپدید شد.
با این حال واقعیت این است که طالبان با تلاش برای دینی‌سازی همه حوزه‌های فکری در افغانستان، در پی آن‌اند که تداوم جنبش خود را تضمین کنند. آن‌ها می‌دانند که این بار حمله نظامی از غرب در کار نیست. و آن‌ها هم نمی‌خواهند مستقیما وارد نبرد با غرب شوند. حتی دیدگاه‌هایی وجود دارد که گویا راهبرد سیاسی‌ــ‌‌نظامی طالبان در این دوره از حکمروایی‌شان بر مبنای تعامل با غرب شکل گرفته است. بنابراین با گسترش تفکر افراطی و قرائت طالبانی از دین در داخل، ضمانت‌های لازم برای ادامه سلطه خود را فراهم می‌کنند.
ناگفته نماند که در طول ۲۰ سال جنگ طالبان با دولت افغانستان و نیروهای خارجی، این مدارس مذهبی در داخل و خارج افغانستان بودند که برای این گروه جنگجو تربیت می‌کردند. در این مدارس اگرچه به طلاب آموزش نظامی داده نمی‌شد، آنان را چنان تحریک می‌کرد که بدون آموزش نظامی به سوی سنگرهای جنگ می‌شتافتند. به همین دلیل طالبان حالا می‌خواهند همین ترفند را در سراسر افغانستان و حتی در مناطقی که پایگاه قومی مستحکمی ندارند نهادینه کنند تا اگر بر مبنای تبار نمی‌شود، از منظر دینی افراد را به طالبان متمایل کنند.
برای گروه طالبان دانش روز کوچک‌ترین ارزشی ندارد. مقام‌های طالبان بارها به‌صراحت گفته‌اند که علم روز برایشان اصلا مطرح نیست و در این عرصه تا جایی افراط کرده‌اند که یک ملای طالب اعلام کرد فرا گرفتن علوم عصر باعث می‌شود از رفتن به بهشت محروم شوید.
با این طرزتفکر طالبان درباره تحصیل در افغانستان، وقوع تحولات و تغییرات بنیادی بیشتری قابل پیش‌بینی است. مسلما این آغاز راه است. طالبان تنها به این دلیل که کمک‌های جهانی که الزاماتی را به همراه دارد، قطع نشود، از اعمال تغییرات اساسی در حوزه آموزش خودداری می‌کنند. با قطع کمک‌ها یا بی‌نیاز شدن طالبان از آن‌ها، چهره اصلی تفکر افراطی این گروه هویدا می‌شود و آن‌گاه این احتمال وجود دارد که در تمام مدارس افغانستان مانند مدارس دینی، هیچ مضمونی به جز مضامین دینی آموزش داده نشود.
از: ایندیپندنت
به کانال تلگرام سایت ملیون ایران بپیوندید