مجلس شورای اسلامی، این هفته لایحه بودجه سال ۱۴۰۳ را بررسی می‌کند. افزایش نجومی مالیات‌ها تا تخصیص منابع قابل توجه به نهادهای مذهبی و ایدئولوژیک مانند جامعه‌المصطفی و حوزه‌های علمیه و در مقابل کاهش بودجه نهادهای حیاتی مانند وزارت آموزش‌و‌پرورش و جمعیت هلال احمر ایران، از ویژگی‌های این لایحه است. 

این گزارش که براساس محاسبات «ایران‌وایر» نوشته شده و اعداد در آن همه به تومان است، به بررسی بخش‌هایی از این لایحه می‌پردازد.

 این لایحه در صورت تصویب نمایندگان مجلس در هفته جاری، به‌صورت قانون بودجه سال جاری در خواهد آمد.

*** 

لایحه بودجه ۱۴۰۳ در روزهای یکشنبه، سه‌شنبه و چهارشنبه هفته جاری، برای بررسی و تصمیم‌گیری نهایی به صحن علنی مجلس خواهد رفت.

بودجه کل کشور  برای سال جاری، ۶۳۴۷ هزار میلیارد تومان بسته شده است که نسبت به سال گذشته، رشدی معادل ۲۰ درصد داشته است. کاهش اتکای دولت به درآمدهای نفتی و افزایش فشار برای دریافت درآمد از محل مالیات‌ها، اوراق و جرایم، پرتکرار ترین انتقادها از این لایحه در رسانه‌هاست.

این در‌حالی‌‌ست که برخی رسانه‌های وابسته به حکومت به‌جای استفاده از نام مالیات، از واژه درآمد پایدار استفاده می‌کنند و کاهش اتکا به درآمدهای نفتی و گازی و حساب باز کردن دولت روی درآمدهای پایدار را، از نکات مثبت این لایحه، توصیف می‌کنند.

لایحه ای که مطابق گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس با کسری بودجه روبه‌روست و دولت به‌دنبال پر کردن این گودال عمیق و افزایش درآمدهای خود در ثروت و درآمدهای مردم، به‌دنبال اخذ هرچه بیشتر مالیات و جریمه است.

افزایش مالیات

رشد نزدیک به ۵۰ درصدی درآمد پیش‌بینی شده دولت برای اخذ مالیات، گواه ادعای کسری بودجه عمیق دولت در سال جاری است. 

در لایحه پیشنهادی بودجه ۱۴۰۳، درآمد حاصل از مالیات بیش از ۲.۶ برابر درآمدهای حاصل از فروش نفت در نظر گرفته شده است.

مالیاتی که بار اصلی آن بر روی درآمد اشخاص حقیقی و مالیات بر کالاها و خدمات است؛ چراکه دولت مالیات بر درآمد را ۷۱ درصد و مالیات بر درآمد اصناف را ۹۵ درصد افزایش داده است.

در درجه اول، مالیات پیش‌بینی شده  بر درآمد، رشد حداکثری و معادل   ۶۶ درصد را داشته و در درجه دوم، مالیات روی کالا و خدماتی که افراد باید به صورت غیر‌مستقیم بپردازند، رتبه دوم رشد مالیاتی را در لایحه بودجه ۱۴۰۳ دارد.

افزایش نرخ مالیات بر ارزش افزوده از ۹ به ۱۰ درصد و تعیین دستمزد زیر ۱۰میلیون تومان برای معافیت مالیاتی، از‌جمله نشانه‌های بیشتر شدن فشارهای مالیاتی بر مردم است. در مقابل اما مالیات بر واردات نسبت به سال گذشته، کمتر از ۴ درصد کاهش پیدا کرده است.

به‌این‌ترتیب، فشار حداکثری این جهش درآمد دولت از محل افزایش مالیات‌های مستقیم و غیرمستقیم بر دوش اشخاص حقیقی از طبقات متوسط و کم‌درآمد و کسب‌وکارهای خرد خواهد بود تا کسری بودجه دولت، از جیب این اقشار تامین گردد.

از طرفی دولت امیدوار است با افزایش ۳۶ درصدی فروش اوراق مالی نسبت به سال گذشته، مبلغ ۲۵۴هزار میلیارد تومان هم از این طریق از مردم بگیرد.

افزایش درآمد از جرایم و خسارات

علاوه‌بر مالیات، دولت روی اخذ جرایم و خسارات هم، به مبلغ حدود ۱۷هزار میلیارد تومان حساب کرده است.

سه برابر شدن مبلغ جرایم رانندگی نشان می‌دهد که دولت «ابراهیم رئیسی» بر روی درآمد حاصل از برگه‌های جریمه که به مقاصد مختلف از مردم اخذ خواهد شد، حساب ویژه‌ای باز کرده است.

این رقم سال گذشته ۲ هزار میلیارد بود، در‌حالی‌که رقم قابل پیش‌بینی در سال جاری، حدود ۶هزار میلیارد تومان است.

کاهش فروش نفت

در مقابل، افزایش ۵۰ درصدی مالیات‌ها، سهم فروش نفت و گاز از درآمدهای دولت نسبت به سال گذشته ۱۱/۶درصد کاهش داشته است.

با‌این‌وجود، تشدید تحریم‌های نفتی و بانکی و عدم تحقق بخش بزرگی از مالیات پیش‌بینی شده، کسری بودجه را در سال جاری غیرقابل اجتناب کرده است؛ چراکه با تشدید تحریم‌ها، مشتری‌های نفت ایران کم و کمتر خواهند شد و آن‌هایی که باقی می‌مانند، ابتکار عمل را به دست گرفته و همچون گذشته، خواهان خرید نفت ایران با تخفیف‌های سنگین خواهند بود و حتی در صورت فروش، ورود ارز حاصل از آن به کشور هم چالش دیگری است. 

همه این‌ها، عامل معضلی مزمن برای اقتصاد ایران است که رشد نقدینگی و تشدید تورم، از اولیه‌ترین نتایج آن خواهد بود.

طرح هدفمندی یارانه‌ها

برای یارانه‌های پرداختی به مردم، ۱۵ درصد افزایش نسبت به سال گذشته در نظر گرفته شده است. رقمی که نه‌تنها از تورم بالای ۴۰ درصد عقب است، بلکه ۵ درصد از میزان افزایش کل بودجه سال ۱۴۰۳هم پایین‌تر است.

افزایش بودجه‌ در بین دستگاه‌ها و سازمان‌های «تبلیغات مذهبی» 

بررسی‌های ایران‌وایر نشان می‌دهد دولت در لایحه بودجه ۱۴۰۳، توجه ویژه‌ای به دستگاه‌های تبلیغاتی مذهبی و سازمان‌های مروج و تحمیل‌کننده حجاب اجباری دارد؛ چراکه متوسط رشد بودجه این نهادها تقریبا ۲برابر تورم و بیش از ۴ برابر رشد بودجه عمومی در سال جاری است.

افزایش چشمگیر بودجه سازمان‌هایی مانند «ستاد احیای امر به معروف و نهی از منکر»، «ستاد اقامه نماز»، «مجمع جهانی اهل بیت»، «آستان قدس امام خمینی» و «حوزه‌های علمیه» در مقایسه با کاهش بودجه سازمان‌های حیاتی مثل جمعیت هلال احمر و سازمان هدفمندسازی یارانه‌ها، گویای این واقعیت است. 

میزان رشد به درصد	نام موسسات و وزارتخانه‌ها
۴۲ درصد	موسسه نشر آثار امام
۴۷ درصد	صدا‌وسیما
۳۶۸ درصد	آستان مقدس امام
۵۰۰ درصد	بنیاد حفظ ارزش‌های دفاع مقدس
۸۳ درصد	شورای حوزه علمیه خراسان
۴۰۰ درصد	ستاد اقامه نماز
۱۵ درصد	سازمان تامین اجتماعی
۴۵ درصد	حفاظت محیط‌زیست
۳۱ درصد	سازمان بهزیستی
۱۰- درصد	هلال احمر
۴ درصد	یارانه دارو و شیر خشک
۱۷ درصد	وزارت بهداشت
۱۰۲ درصد	ستاد احیا امر به معروف
۴۶ درصد	شورای‌عالی حوزه‌های علمیه
۱۷۷ درصد	سازمان تبلیغات اسلامی

 

مقایسه افزایش بودجه آموزش‌های آکادمیک با برخی آموزش‌های حوزوی

مقایسه رشد بودجه وزارت علوم و وزارت آموزش‌وپرورش با سازمان‌هایی مانند جامعه المصطفی و شورای حوزه علمیه خراسان، نشان می‌دهد که در بودجه ۱۴۰۳ چگونه دولت قصد سرمایه گذاری بر روی آموزش‌های مذهبی و حوزوی دارد.

میزان رشد به درصد	نام موسسات و وزارتخانه‌ها
۲۲ درصد	وزارت آموزش‌وپرورش
۳۵ درصد	وزارت علوم
۴۰ درصد	جامعه المصطفی
۴۶ درصد	شورای عالی حوزه‌های علمیه
۸۳ درصد	شورای حوزه علمیه خراسان
۷۴ درصد	کمک معیشت روحانیون
۲۲۰ درصد	سازمان تبلیغات اسلامی
۱۰۹ درصد	دانشگاه علوم و معارف قرآنی
۱۸۴ درصد	دانشگاه مذاهب اسلامی

 

بودجه‌های نظامی

بودجه بگیران نظامی شامل سپاه، ارتش و نیروی انتظامی، سهم بالایی از بودجه امسال را بلعیده‌اند که براساس مفاد لایحه نهادهای نظامی، حق فروش نفت را نیز خواهند داشت و بخش زیادی از بودجه آن‌ها از محل تحویل نفت خام به این نیروها تامین می‌شود، اما نه به‌صورت یکسان.

محاسبات ایران‌وایر نشان می‌دهد از بین نهادهای نظامی، سپاه پاسداران با اختلاف، بیشترین هزینه را روی دست کشور می‌گذارد. 

برای مثال، هزینه سپاه بیش از۲/۳ برابر کل هزینه ارتش جمهوری اسلامی است. بودجه تعلق گرفته به نیروی انتظامی هم حدود نصف هزینه سپاه در سال ۱۴۰۳ است.

قرارگاه مرکزی «خاتم‌الانبیا» و «قرب بقیه‌الله» هم از مراکز نظامی وابسته به حکومت هستند که مطابق نمودار زیر، از منابع کشور بودجه دریافت خواهند کرد.

میلیارد تومان	نام موسسات
۱۲۵ هزار میلیارد تومان	سپاه
۶۷ هزارمیلیارد تومان	نیروی انتظامی
۵۳ هزار میلیارد تومان	ارتش
۹۱۵ میلیارد تومان	خاتم الانبیا
۸۸۸ میلیارد تومان	قرب بقیه الله

 

کاهش بودجه‌های برجسته در سال ۱۴۰۳

در میان کاهش سهم‌های بودجه‌ای در سال جاری، کاهش سهم بودجه آموزش‌وپرورش نسبت به سال ۱۴۰۲ از بقیه قابل توجه‌تر به‌نظر می‌رسد. 

خصوصا قیاس این کاهش سهم با افزایش سهم نهادهای آموزشی مذهبی، گویای توجه ویژه به این نوع آموزش‌ و بی‌مهری به نظام آموزش آکادمیک کشور است.

کاهش مبلغ بودجه جمعیت هلال احمر ایران، از دیگر موارد بحث‌برانگیز بودجه امسال است؛ چراکه همین حالا هم با وجود کثرت حوادث طبیعی در ایران، این سازمان از کمبود بودجه و فرسودگی ناوگان‌های امدادرسانی خود شکایت دارد.

به‌علاوه، حتی تغییر نکردن بودجه در عرض یک سال، نشان دهنده عقب‌گرد منابع نسبت به تورم ۴۰ درصدی و همچنین افزایش عمومی بودجه ۲۰ درصدی است؛ چه رسد به اینکه رشد رقم بودجه منفی هم باشد.

یارانه دارو و شیر خشک هم برای امسال تنها رشد ۴ درصدی خواهد داشت. به‌این‌ترتیب، افزایش مشکلات کمبود و گرانی دارو و خصوصا شیر خشک، غیر‌قابل انتظار نخواهد بود؛ چراکه در سال ۱۴۰۲ هم تولیدکنندگان دارو و هم شیر خشک، کمبود منابع ارزی و بودجه پایین را از مهم‌ترین عوامل کاهش تولید و یا حتی ورشکستگی و تعطیلی کارخانه‌های داخلی می‌دانستند.

افزایش ۱۵ درصدی بودجه سازمان تامین اجتماعی هم، در واقع عقب ماندن این سازمان از تورم و رشد عمومی بودجه است، آن هم برای سازمانی که از بزرگترین طلبکاران دولت بوده و زیان انباشته و بدهی دولت به این سازمان، سال‌به‌سال در حال افزایش می‌باشد.

حال باوجود همه انتقادها در خصوص فشار این لایحه بر مردم از جهت افزایش مالیات‌ها و کسری بودجه و تشدید تورم آشکار، باید دید اصلاحیه نمایندگان مجلس شورای اسلامی روی این لایحه چه خواهد بود.

لایحه‌ای که منابع را از جیب و ثروت ملی برداشت کرده و بخش قابل توجهی از این افزایش را، صرف مبارزه با بی‌حجابی، ترویج و آموزش ایدئولوژیک و سرکوب معترضین خواهد کرد.

*

درصد تغییر	بودجه ۱۴۰۲	بودجه ۱۴۰۳	نام وزارتخانه
۳۸	۲۲/۹۴۹/۶۱۳	۳۱/۵۸۱/۲۴۸	وزارت اطلاعات
۳۰	۶۶/۸۳۹/۵۴۲	۸۷/۰۱۰/۲۳۹	نیروی انتظامی
۱۸ـ	۱۶۰/۹۱۵	۱۳۲/۲۶۵	سازمان اوقاف و امور خیریه
۲۶	۵۲/۹۶۴/۱۱۵	۶۶/۸۶۵/۹۲۲	ستاد مشترک ارتش
۲۲	۱۲۵/۲۹۴/۶۵۷	۱۲۵/۰۱۹/۱۰۱	ستاد مشترک سپاه
۱۸	۹۱۴/۸۰۰	۱/۰۷۵/۲۹۱	قرارگاه مرکزی خاتم‌الانبیا
۲۳۳	۸۸۷/۶۰۰	۲/۹۵۴/۹۶۲	قرب بقیه‌الله (کمک و حمایت از موسسات فرهنگی و اجتماعی)
۳۵	۵۵/۵۸۷/۵۸۷	۷۴/۹۵۱/۱۸۹	وزارت علوم
۲۵	۵۳۷/۸۵۹	۶۷۰/۷۳۹	دبیرخانه شورایعالی انقلاب فرهنگی
۹۰	۳/۷۲۷/۰۰۸	۷/۱۷۹/۵۹۹	وزارت میراث فرهنگی وگردشگری
۱۸۳	۷/۴۳۰/۳۹۷	۲۱/۰۲۷/۲۰۹	وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی
۱۰۱	۴۱۴/۲۰۰	۸۳۱/۵۷۶	دفتر تبلیغات اسلامی حوزه قم
۴۶	۴/۷۷۶/۷۲۶	۶/۹۶۲/۴۶۲	شورای عالی حوزه‌های علمیه
۱۷۷	۳/۱۴۶/۹۲۹	۸/۷۳۰/۹۴۷	سازمان تبلیغات اسلامی
۱۰۲	۱۲۶/۶۴۸	۲۵۶/۴۲۸	ستاد احیا امر به معروف و نهی از منکر
۴۰	۱/۰۱۷/۶۹۰	۱/۴۲۶/۶۷۶	جامعه‌المصطفی
۲۲	۲۱۰/۲۴۶/۹۰۴	۲۵۶/۸۴۷/۰۰۸	وزارت آموزش و پرورش
۱۸۶	۵/۵۸۵/۳۰۱	۱۵/۹۶۰/۷۴۰	وزارت ورزش و جوانان
۱۷	۳۱۱/۰۵۴/۵۹۳	۳۹۵/۳۵۱/۳۲۰	وزارت بهداشت،درمان وآموزش پزشکی
۴	۱/۰۴۲/۸۹۵	۱/۰۰۰/۰۰۰	یارانه دارو و شیر خشک
-۱۰	۳/۶۴۳/۱۷۳	۳/۲۷۳/۶۷۰	هلال احمر
۳۱	۱۹/۹۲۵/۲۴۲	۲۶/۰۰۸/۰۳۶	سازمان بهزیستی
۲۵	۷۲/۸۷۶/۶۱۵	۹۱/۳۲۹/۳۷۱	بنیاد شهید
۴۵	۳/۷۱۳/۰۰۸	۵/۳۶۶/۴۳۵	سازمان حفاظت محیط‌زیست
۱۵	۱۶/۰۶۹/۲۰۰	۱۸/۵۱۷/۱۶۸	سازمان تامین اجتماعی
۲۴	۲۵۶/۵۰۰/۰۰۰	۲۰۷/۰۰۰/۰۰۰	صندوق بازنشستگی
۴۷	۱۵/۰۶۲/۰۲۰	۲۲/۲۰۷/۶۵۴	صدا‌وسیما
۳۶۸	۴۶۱۰۰	۲۱۵/۶۱۹	آستان مقدس حضرت  امام
۴۲	۱۱۲/۳۷۷	۱۶۰/۰۶۷	موسسه نشر آثار امام
۷۴	۷۰۴/۵۰۰	۱/۲۲۶/۹۹۸	کمک معیشت روحانیون
۵۰۰	۴۳۳/۳۸۲	۲/۶۰۲/۱۵۳	بنیاد حفظ ارزش‌های دفاع مقدس
۸۳	۴۹۱/۵۸۱	۹۰۰/۳۳۱	شورای حوزه علمیه خراسان
۹۲	۱۳۳/۶۴۸	۲۵۶/۷۱۴	مجمع جهانی اهل بیت
۴۶۶	۵۲/۹۰۰	۲۹۹/۲۵۷	ستاد اقامه نماز
۱۴۴ـ	۳۶/۵۶۵	۱۵/۰۰۰	سازمان هدفمندسازی یارانه‌ها

*

از: ایران وایر