مالک باشگاه فوتبال خیبر روز هجدهم اردیبهشت‌ماه از تغییر ورزشگاه تختی خرم آباد به «لرآرنا» خبر داد و گفت «این ورزشگاه متعلق به قوم لر هست و به دلیل جایگاهی که خیبر در بین لر تباران عزیز دارد، اسم ورزشگاه را این‌گونه انتخاب خواهیم کرد».

تغییر نام ورزشگاه بازتاب قابل توجهی در شبکه‌های اجتماعی داشت؛ عده‌ای آن را بد سلیقگی و دامن زدن به قوم گرایی دانستند و کسی مانند رسول خادم، قهرمان و پیشکسوت کشتی تغییر نام ورزشگاه تختی به لرآرنا را هدفمند دانست و در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «برداشتن تدریجی نام پهلوان غلامرضا تختی، پهلوان بزرگ تاریخ معاصر ایران زمین از سر درب ورزشگاه اتفاقی نیست…».

برای اولین بار نیست که موضوع تغییر نام غلامرضا تختی، اسطوره کشتی ایران خبر ساز می‌شود. در سال‌های گذشته هر از گاهی شاهد حذف نام تختی از ورزشگاه‌ها، میادین و خیابان‌ها بوده‌ایم و معمولا اعضای شورای شهر و مقام‌های شهرداری به دلایل مختلف از تصمیمات‌شان دفاع کرده‌اند.

آیا حذف نام تختی از معابر و مراکز تفریحی و ورزشی یک امر هدفمند و جهت‌دار و پایان رسم و رسوم پهلوانی است یا به دلیل فراوانی نام تختی برروی مراکز مختلف این تصمیمات گرفته می‌شود؟

نامگذاری«تختی» از چه زمانی شروع شد؟

فضای انقلابی سال‌های پس از شکل گیری‌ جمهوری اسلامی ایران باعث شده بود که اسامی خیابان‌ها نیز متناسب با حال و هوای آن سال‌ها تغییر کند و ورزشگاه‌ها نیز از این قاعده مستثنی نبودند. اما چنانکه سایت علی خامنه‌ای نوشته است این موج حتی به پیش از وقوع انقلاب برمی‌گردد و احتمالا نام «غلامرضا تختی» از اولین‌ تغییرات در فضای انقلابی آن سال‌ها است که ابتدا به شکل غیر رسمی انجام شده است.

در ۱۶ آبان‌ ۱۳۵۷ آقای خامنه‌ای در ورزشگاه «سعدآباد» مشهد به عنوان سخنران مراسم می‌گوید اجتماعاتی که در این ورزشگاه تاکنون برگزار شده است «مخدر یا مخرب یا وقت‌گیر یا وقت‌کش و خلاصه برای سرگرم کردن و بازداشتن مردم» بوده است و با « آرمان‌های مذهبی و ملی» هماهنگ نبوده است و مردم نمی‌توانستند «نام پهلوان محبوب‌شان» را ببرند.

او در ادامه سخنانش از طرف جامعه ورزشکاران پیشنهاد می‌کند که نام این مجموعه به «استادیوم غلامرضا تختی» تغییر کند و از افراد حاضر در سخنرانی نیز می‌خواهد اگر موافق هستند با گفتن «صحیح است» نظرشان را بیان کنند.

همچنین بنا به گفته وب سایت نخستین رهبر ایران، در ۱۴ دی‌ماه ۱۳۵۸، روح‌الله خمینی در قم با بابک تختی و شهلا توکلی، فرزند و همسر تختی دیدار می‌کند و در این دیدار که در ظهر انجام گرفته بود خانواده تختی ناهار را که «نان و سیب زمینی» بوده با آقای خمینی می‌خورند و رهبر وقت جمهوری اسلامی ایران خطاب به بابک می‌گوید «پسرم، سعی کن همیشه پهلوان باشی نه قهرمان».

از این رو در اوایل انقلاب تلاش حکومت براین بود که غلامرضا تختی را از بعد اخلاقی و اجتماعی به عنوان الگویی برای سایر ورزشکاران معرفی کند و ورزش «پهلوانی» را بر ورزش «قهرمانی» در اولویت قرار دهد. این نگاه باعث شد که در شهرهای ایران به شکل دومینووار نام تختی برسردر ورزشگاه‌ها و خیابان‌ها نوشته شود و در بین مردم نیز به دلیل محبوبیت و شهرت بالایی که «آقا تختی» برخوردار بود، خیلی زود این تغییر اسامی با استقبال مردم روبرو شد و جا افتاد و در واقع مقاومتی از طرف مردم برای نپذیرفتن نام تختی برای ورزشگاه‌ها و معابر صورت نگرفت.

از سوی دیگر روزی هم به نام «روز پهلوانی» در تقویم‌ها نوشته شده است که البته این روز ربطی به تختی ندارد ولی از او یاد می‌شود. این مناسبت تقویمی ارجاع مذهبی دارد و به روایت شیعیان در ۱۷ شوال از امام اول شیعیان ارجاع دارد که در جنگ خندق با عمربن عبدود، از جنگویان قریش می‌جنگد و او را شکست می‌دهد.

«تختی» یا «شهناز»؟

۲۲ خرداد ۱۳۹۹، در دور پنجم شورای شهر تهران اعضای این شورا که اکثریت آنها را اصلاح‌طلبان و میانه‌روها تشکیل می‌داد، رای به تغییر نام خیابان تختی به «شهناز» (جلیل شهناز، موسیقیدان و نوازنده معروف تار) در شمیران دادند.

این مصوبه شورا همزمان با روز ملی پهلوانی صورت گرفت و واکنش‌های بسیاری به همراه داشت. از جمله محمدرضا طالقانی، رئیس پیشین فدارسیون کشتی از این مصوبه انتقاد کرد و دلیل نام گذاری را سکونت تختی به همراه خانواده‌اش در این خیابان ذکر کرده بود.

یکی از اعضای شورای شهر در آن زمان در پاسخ به انتقادات گفته بود در تهران با فراوانی برخی از نام‌ها در معابر روبرو هستیم و این تکرار در بعضی از اسامی مانند لاله، لادن، ارکیده و مریم ۱۵۰ تا ۲۰۰ بار وجود دارد و این روند باعث سردرگمی شهروندان شده است.

محمدجواد حق‌شناس با اشاره به تکرار نام‌هایی مانند شریعتی، مطهری، بهشتی، رجایی و… گفته بود «در فراوانی نام‌ها ۲۶ گذر شامل میدان، خیابان، کوچه و گذر عمومی به نام تختی نام‌گذاری شده که با معیارها و ضوابط نام‌گذاری شهری هم‌خوانی ندارد.»

این عضو پیشین شورای شهر گفته بود که دلیل جایگزینی نام جلیل شهناز به جای تختی بخاطر موزه موسیقی در این خیابان است.

همچنین در فروردین ماه ۱۴۰۱ فرماندار شهر انزلی با انتشار پستی در اینستاگرام از تغییر نام ورزشگاه تختی انزلی به نام «سیروس قایقران» خبر داد و گفته بود این موضوع در شورای فرهنگ عمومی انزلی تصویب شده است. پنج ماه بعد نماینده مردم انزلی و مسئولان ارشد شهرستان خبر دادند که در حال پیگیری تغییر نام ورزشگاه تختی این شهر هستند. در شهریورماه نیز وزیر وقت ورزش و جوانان در پاسخ به تغییر نام استادیوم تختی بندر انزلی به سیروس قایقران گفته بود مسئولان استانی تصمیم بگیرند «ما مخالفت نمی‌کنیم».

آیا نام تختی در حال حذف شدن است؟

حذف نام تختی از سر در خیابان‌ها و ورزشگاه‌ها در سال‌های اخیر بیشتر از گذشته شنیده می‌شود. شاید یکی از دلایل آن این باشد که همانند اوایل انقلاب نشانه‌ای از تشویق و تبلیغ منش تختی نیست و مدیران محلی و استانی با توجه به انتظارات و خواسته مردم می‌خواهند به چهره‌های ورزشی مطرح در استان و منطقه توجه بیشتر نشان دهند.

فرض دیگر که بخصوص در پی جنبش مهسا و مخالفت با حجاب اجباری مطرح شده، ممکن است حضور پررنگ ورزشکاران محبوب قدیمی و فعلی در این جنبش باشد. در اعتراضات ۱۴۰۱، حکومت از افزایش محبوبیت و نقش‌آفرینی سلبریتی‌های ورزشی و هنری در بین مردم، احساس نگرانی کرد و تلاش کرد آنها را با احضار، بازداشت و ممنوع‌الخروج کردن مهار کند.

به نظر می‌رسد همگامی ورزشکاران با مردم و الگو قرار دادن تختی و مردم‌داری یک قهرمان کشتی با شرایط امروز همخوانی ندارد. به عنوان نمونه رسانه‌های حکومتی اقداماتی که برای کمک رسانی به سیل‌زدگان و مناطق محروم توسط امثال رسول خادم، قهرمان سابق کشتی به همراه پرویز پرستویی، بازیگر سینما صورت گرفت را نادیده می‌گیرند و حاضر به پوشش این دست فعالیت‌های ورزشکاران نیستند. این درحالی است که یکی از شاخص‌ترین رفتار غلامرضا تختی که برای او محبوبیت فراوانی به دنبال داشت به زلزله بوئین زهرا در شهریورماه ۱۳۴۱ برمی‌گردد که طلایه‌دار جمع‌آوری کمک‌های مردمی شد.

به گفته صدرالدین الهی از بنیانگذاران کیهان ورزشی بهترین شخصی که می‌توانست کاروان کمک‌های مردمی را هدایت کند، غلامرضا تختی، قهرمان کشتی جهان بود. شخصی که مردم به او اعتماد داشتند.

از سوی دیگر شاهد تغییر نگرش مسئولان حکومت از ورزش «پهلوانی» به ورزش «قهرمانی» هستیم و رسانه‌ها و مسئولان ورزشی به مدال و رتبه‌های جهانی و به گفته رهبر جمهوری اسلامی ایران «بالا رفتن پرچم ایران جلوی چشم دنیا» بیش از هر زمان و بخصوص دوران جنگ اهمیت می‌دهند.

واژه «پهلوان» در سال‌های اخیر بیشتر به ورزشکارانی گفته می‌شود که با ورزشکاران اسرائیلی مبارزه نکرده‌اند و در روز «پهلوانی» از آنها قدردانی می‌شود.

جنجال‌ها از «اختر» تا «شجریان»

شورای شهرها کمیسیونی برای نامگذاری دارند. هرازگاهی بعضی از تصمیمات و مصوبات شورای شهر با واکنش‌هایی در بین شهروندان روبرو می‌شود و این مجادلات به سطح رسانه‌ها نیز کشیده می‌شود که گاهی رنگ و بوی سیاسی، درگیری جناحی و امنیتی هم به خود می‌گیرد.

در سال‌ها و ماه‌های اخیر در شهرهای یزد خیابان «مهر» به «شهدای زرتشتی»، در شیراز نام بولوار «آزادی» به «قدس»، در کرمان نام خیابان «میرزا آقاخان» به «میرزا کوچک‌خان جنگلی» و… تغییر کردند که در رسانه‌ها با حاشیه‌هایی روبرو شدند.

جنجالی‌ترین مصوبات شورای شهر در سال‌های اخیر در تهران صورت گرفته است. سال گذشته کوچه «اختر»، محل زندگی میرحسین موسوی و زهرا رهنورد که در حصر خانگی به سر می‌برند به کوچه «بصیرت» تغییر کرد.

در نمونه دیگر که شورای شهر قبلی تهران در بیست و هشتم فروردین سال ۱۳۹۸ تصویب کرد، قرار شد خیابان فلامک در شهرک غرب (منطقه ۲ شهرداری) به نام «استاد شجریان» تغییر کند.

این مصوبه شاید پر تنش‌ترین و پرحاشیه‌ترین مصوبه‌ای بود که کشمکش آن به سال‌های بعد هم کشیده شد تا جایی که محسن هاشمی، رئیس وقت شورای شهر تهران در نامه محرمانه به شهردار وقت تهران از او خواست که برای تغییر نام خیابان دست نگهدارد.

مصوبه شورا در زمان حیات آقای شجریان اجرایی نشد (۱۷ مهرماه ۱۳۹۹) و پس از تاخیر طولانی در آستانه شب یلدا نصب شد. پس از چند روز تابلو از طرف چند نفر از طرفداران حکومت مخدوش شد و اسم «محسن فخری‌زاده»، از اعضای وزارت دفاع که آذرماه همان سال کشته شده بود، به شکل دستی جایگزین شد. این جنجال دو سال طول کشید.

فرماندار تهران در واکنش به تغییر نام خیابان گفته بود «شهرداری خلاف قانون تابلو را نصب کرده و نامگذاری هیچ خیابانی به نام شجریان قانونی نیست».

علت کشمکش‌ها و مخالفت‌ها برسر نامگذاری خیابانی به نام محمدرضا شجریان به مواضع سیاسی این خواننده سرشناس برمی‌گشت که پس از انتخابات جنجالی ریاست جمهوری سال ۱۳۸۸ انتقادات تندی علیه حکومت بیان کرد و تا پایان عمرش حاضر نشد که از مواضع‌خود کوتاه بیاید.

پدر مصطفی احمدی‌روشن، از دانشمندان هسته‌ای که در دی‌ماه ۱۳۹۰در تهران کشته شده بود گفته بود «کسانی که در شورای شهر و شهرداری نشسته اند، باید بدانند که مردم ایران از افرادی چون شجریان که از حامیان فتنه ۸۸ و بهائیت بوده‌اند، متنفرند».

سایت رجا نیوز، نزدیک به اصولگرایان علاوه بر مخالفت با مصوبه خیابانی به نام شجریان، از تغییر اتوبان نیایش به «آیت الله هاشمی» نیز انتقاد کرد و پنجمین دوره شورای شهر را کم کارترین شورا معرفی کرد و نوشت شورای شهر مشغول بازی «اسم فامیل» است.