کانادا پیش از این حادثه، در شهریور سال ۱۳۹۱ در اوج تنش بین جمهوری اسلامی و غرب, روابط خود با جمهوری اسلامی را به حالت تعلیق در آورده بود.

***

از قطع رابطه تا تروریستی خواندن سپاه

اعلام قطع رابطه با ایران از سوی کانادا کمتر از یک‌سال پس از حمله بسیجیان به سفارت بریتانیا و یک اقامت‌گاه وابسته به این سفارت‌خانه در شمال تهران صورت گرفت. 

خودداری جمهوری اسلامی از اجرای قطعنامه‌های سازمان ملل در مورد برنامه هسته‌ای، کمک به دولت «بشار اسد»، تهدید کشور اسرائیل و نقض معاهدات مربوط به حفاظت دیپلماتیک، موضوعاتی بود که کانادا از جمله دلایل خود برای تعلیق روابط با ایران خواند. 

با این حال، برخی تحلیل‌گران سخنان رایزن فرهنگی ایران در کانادا درباره ضرورت استفاده از پتانسیل ایرانیان مقیم کانادا را تیر خلاص روابط تهران و اتاوا دانستند. «حمید محمدی»، در مصاحبه‌‌ای با اشاره به این‌که ایرانیان مقیم کانادا در مناصب گوناگون این کشور نفوذ فراوان دارند، گفته بود که «ایرانیان مقیم کانادا، باید از همان‌جایی که زندگی می‌کنند به کشور خود خدمت کنند.»؛ جمله‌ای که از سوی برخی رسانه‌های کانادا عضوگیری جمهوری اسلامی از ایرانیان مقیم کانادا تفسیر شد.

این گفته رایزن فرهنگی جمهوری اسلامی کار خود را کرد و واکنش تند دولت کانادا را به دنبال داشت. در واقع دولت کانادا از همان موقع، وجود سفارت جمهوری اسلامی در خاک خود را یک تهدید تلقی کرد. هر چند سفارت جمهوری اسلامی در اتاوا از ۱۲ سال پیش تعطیل شده، اما چالش‌های دولت کانادا برای رفع نفوذ جمهوری اسلامی در کانادا ادامه داشته است.

نقش سپاه در بالا رفتن تنش

سپاه پاسداران از حدود شش سال پیش که «کاووس سیدامامی» و گروهی از فعالان محیط زیست از سوی سازمان اطلاعات سپاه بازداشت شدند، به یکی از عوامل تنش جمهوری اسلامی با کانادا تبدیل شد. کاووس سیدامامی که شهروند ایرانی-کانادایی بود، در زمان بازداشت بهطرز مشکوکی جان باخت و پیکر او به شکلی فوری از سوی حکومت به خاک سپرده شد.

سه سال بعد، هواپیمای مسافربری اوکراینی که ده‌ها شهروند ایرانی-کانادایی را در میان مسافران خود داشت، با موشک‌های پدافند هوایی سپاه پاسداران در آسمان ایران سرنگون شد. نیروهای امنیتی و ماموران سپاه پاسداران کمتر از دو سال بعد، در گرماگرم جنبش «زن زندگی آزادی» معترضان را در خیابان به گلوله بستند؛ اتفاقی که موجب شد خانواده‌های قربانیان سرنگون شدن هواپیمای اوکراینی، از داخل کانادا به معترضان بپیوندند و صدای معترضان را در کانادا بازتاب دهند. 

یکی از اعضای همان خانواده‌ها، «حامد اسماعیلیون» است که همسر و دختر خود را در سرنگونی هواپیمای اوکراینی از دست داد. او به دنبال اوج گرفتن اعتراضات در ایران پس از کشته شدن «مهسا (ژینا) امینی»، اعتراضات به جمهوری اسلامی را در خارج از ایران سازماندهی کرد و خواستار تروریستی شناخته شدن سپاه از سوی دولت‌های خارجی بود.

به دنبال همراهی ایرانیان مقیم کانادا با اعتراضات در ایران، شبکه «سی‌بی‌اس» کانادا گزارش داد که گروهی از ایرانیان مقیم کانادا از سوی افرادی وابسته به جمهوری اسلامی در کانادا زیر نظر قرار گرفته و تهدید شده‌اند. 

موج همراهی ایرانیان مقیم خارج کشور با معترضان داخل، فشار به کشورهای اروپایی و کانادا را برای تروریستی شناختن سپاه افزایش داد تا این‌که ۱۹ اردیبهشت امسال پارلمان کانادا طرح قرار دادن سپاه در فهرست گروه‌های تروریستی را تایید کرد.

باز شدن دست پلیس و دستگاه قضایی کانادا

دولت کانادا در حالی سپاه پاسداران را در فهرست گروه‌های تروریستی قرار داد که از هنگام اعتراضات جنبش مهسا (ژینا) امینی بارها مقام‌های این نهاد را تحت تحریم  قرار داده بود. 

دولت «جاستین ترودو» تنها در یک اقدام، در مهر سال ۱۴۰۱ ورود ۱۰ هزار نفر از اعضای ارشد و کادر سپاه به کانادا را ممنوع اعلام کرد. با این حال گزارش سازمان اطلاعات آمریکا درباره تهدید امنیتی گسترده جمهوری اسلامی علیه کانادا و کانادایی‌ها، آخرین گام برای نزدیک شدن به قرار دادن سپاه در فهرست گروه‌های تروریستی بود؛ اقدامی که دست دولت کانادا را برای شناسایی عوامل جمهوری اسلامی در میان نزدیک به نیم میلیون ایرانی ساکن کانادا بازتر می‌کند. 

«بهنام دارایی‌زاده»، روزنامه نگار و حقوق‌دان ساکن کانادا درباره پیامدهای این اقدام دولت کانادا به «ایران‌وایر» گفت که جزییات طرح دولت فدرال کانادا برای قرار گرفتن نام سپاه پاسداران در فهرست سازمان‌های تروریستی هنوز به‌طور رسمی اعلام نشده است. 

با این حال، به گفته او به‌نظر می‌رسد این اقدام  پیامدهای جدی حقوقی، اقتصادی و سیاسی گسترده‌ای برای عوامل جمهوری اسلامی و کسانی که با نهادها و شرکت‌های وابسته به سپاه پاسداران کار خواهد داشت.

بهنام دارایی‌زاده گفت: «نخستین موضوع این است که پلیس و دستگاه قضایی کانادا می‌تواند عوامل وابسته به سپاه پاسداران را در چهارچوب قوانین کیفری بازداشت، محاکمه و اخراج کند.» 

جالب این‌که تصمیم دولت کانادا در وضعیتی گرفته شده که اتفاقات دو‌سه سال گذشته نشان داده مقام‌های جمهوری اسلامی و وابستگانشان علاقه خاصی به سفر به کانادا دارند.

علاقمندان به کانادا، از وزیر دولت روحانی تا پسر قالیباف

بهنام دارایی‌زاده به ایران‌وایر گفت که به‌دنبال تروریستی شناخته شدن سپاه پاسداران از سوی دولت کانادا، قطعا از ورود افرادی که آگاهانه با سپاه پاسداران همکاری داشته‌اند، جلوگیری خواهد شد. این شامل هر نوع همکاری اعم از نظامی و اقتصادی یا رسانه‌ای خواهد بود.

به گفته این حقوق‌دان و روزنامه‌نگار، قطعا از ورود افرادی که آگاهانه با سپاه پاسداران همکاری داشته‌اند، جلوگیری خواهد شد. این شامل هر نوع همکاری اعم از نظامی و اقتصادی یا رسانه‌ای خواهد بود.

مقام‌های دولتی کانادا گفته‌اند پرونده این افراد، «مورد‌به‌مورد» رسیدگی و درباره آن‌ها تصمیم‌‌گیری خواهد شد.

نکته این‌جاست که همزمان با اعتراض ایرانیان مقیم کانادا به رفتار جمهوری اسلامی در داخل ایران، موارد متعددی از حضور مقام‌های جمهوری اسلامی در کانادا یا تلاش وابستگان آن‌ها برای اقامت در کانادا گزارش شد.

کمتر از سه سال پیش، حضور «مرتضی طلایی»، فرمانده سابق نیروی انتظامی تهران در تورنتو، اعتراض نهادهای حقوق بشری را به‌دنبال داشت. 

پارسال هم دولت کانادا پس از افشای سفر «حسن قاضی‌زاده هاشمی»، وزیر بهداشت دولت روحانی، به کانادا، اعلام کرد که اقامت او در این کشور را ممنوع کرده است.

اقدامات دولت کانادا ادامه یافت تا این‌که کانادا «سلمان سامانی»، معاون وزیر کشور دولت روحانی و «مجید ایران‌منش»، از مدیران نهاد ریاست جمهوری روحانی را نیز از این کشور اخراج کرد.

 سلمان سامانی در حالی به‌دنبال اقامت در کانادا بود که در دوره حضور در وزارت کشور، وزیر کشور دولت روحانی دستور شلیک به معترضان در آبان ۹۸ را صادر کرده بود. در ادامه اقدامات دولت کانادا، این دولت درخواست اقامت دائم «اسحاق قالیباف»، پسر «محمدباقر قالیباف»، سردار سپاه و رییس مجلس شورای اسلامی را رد کرد.

بهنام دارایی‌زاده، حقوق‌دان به ایران‌وایر گفت که اگرچه سپاه پاسداران در فهرست گروه‌های تروریستی کانادا قرار گرفته اما پرسش‌های زیادی درباره افرادی که دوره سربازی اجباری را سپاه پاسداران گذرانده‌اند، وجود دارد؛ هرچند جزییات قانون هنوز به‌طور رسمی اعلام نشده اما بند ۱۸ از ماده ۸۳ قانون کیفری کانادا صراحت دارد همکاری با سازمان‌های تروریستی باید «آگاهانه» باشد.

به گفته این حقوق‌دان و روزنامه‌نگار، افرادی که بدون اختیار خودشان، «مجبور» بوده‌اند در ارگان‌های وابسته به سپاه پاسداران دوره آموزش نظامی بگذرانند، شامل این قانون و محدودیت‌ها نخواهند شد. 

نهادی که در همه بخش‌های حاکمیت نقش اساسی دارد

جلوگیری ورود افرادی که با سپاه پاسداران همکاری کرده‌اند به کانادا برای کسانی که در داخل ایران زندگی می‌کنند ممکن است بخش وسیعی از کسانی‌که به نوعی با دولت یا دیگر دستگاه‌های حکومتی همکاری می‌کنند را تحت تاثیر قرار دهد.  

به گفته «محسن سازگارا»، تحلیل‌گر سیاسی و عضو شورای مدیریت گذار، دولت کانادا از این پس ارتباطات کسانی که احتمالا با سپاه پاسداران یا خانواده اعضای آن‌ها در رابطه هستند را به‌دست می‌آورد و این ارتباط را به‌مثابه ارتباط با یک گروه تروریستی در نظر خواهد گرفت.

او به ایران‌وایر گفت که در داخل ایران هم این اقدام نشان خواهد داد که اعضای بدنه سپاه در میان اعضای سازمان‌هایی مثل «داعش» و «القاعده» برای دولت کانادا قرار خواهند گرفت و کسانی‌که می‌خواهند ارتباط و معامله‌ای با سپاه داشته باشند بیشتر به اقدامات خود فکر می‌کنند و با احتیاط بیشتری رفتار می‌کنند.

نکته این‌جاست که سپاه پاسداران در حال حاضر از یک نهاد نظامی کاملا فراتر رفته و اعضای آن علاوه بر حضور در دولت، از طریق نهادهایی چون قرارگاه «خاتم‌الانبیا» در اقتصاد ایران نفوذ دارند. علاوه بر این، سپاه از طریق راه‌اندازی خبرگزاری و روزنامه در بخش رسانه و از طریق راه‌اندازی موسسه اوج و نهادهای مشابه در بخش فرهنگی نفوذ خود را گسترده است. 

به این ترتیب، طیف وسیعی از فعالیت‌ها در داخل ایران در کنترل سپاه پاسداران قرار گرفته است و کسانی‌که مستقیما با این نهاد همکاری کنند، در فهرست سیاه دولت کانادا قرار خواهند گرفت. 

همه این‌ها در شرایطی است که در ایران نامزدهای انتخابات ریاست جمهوری تبلیغات خود را پیش می‌برند. نامزدهایی که به گفته محسن سازگارا هرکدام‌شان رییس‌جمهور شوند ناچارند با سپاه کار کنند و با تروریستی شناخته شدن سپاه از سوی کانادا، باید به این همکاری به‌طور جدی فکر کنند.