عطا محامد تبریز
دیدار اردوغان با هنیه در استانبول، اردیبهشت امسال
ترور اسماعیل هنیه در تهران فضای سیاسی ترکیه را هم تحت‌تأثیر قرار داده است. جدا از تجمعاتی که دهم مرداد در آنکارا و استانبول و برخی شهرهای دیگر ترکیه علیه اسرائیل برگزار شد، سازمان دیانت ترکیه نیز از نمازگزاران خواست برای رهبر سیاسی گروه افراطی حماس که آمریکا و اتحادیه اروپا آن را یک سازمان تروریستی می‌دانند، نماز میت غیابی برگزار کنند و دولت هم جمعه را عزای عمومی اعلام کرد.
اغلب رسانه‌ها و تحلیلگران ترکیه وضعیت منطقه را به‌طور فزاینده‌ای بحرانی ارزیابی می‌کنند. در این میان برخی کارشناسان سیاسی ترکیه بر این باورند که اسرائیل و طرفداران راست افراطی آن به‌عمد در تلاش‌اند تا تنش‌ها در خاورمیانه را افزایش دهند تا دولت خود را حفظ کنند. به‌گفتهٔ این کارشناسان، پس از ترور هنیه، افق صلح در آیندۀ نزدیک دیده نمی‌شود.
این دیدگاه‌ها در شرایطی در افکار عمومی ترکیه مطرح شده که تلاش‌های دولت ترکیه برای میانجی‌گری بین اسرائیل و حماس عملاً بی‌نتیجه ماند و فراتر از آن ، دولت آنکارا نیز خود مدتی است که سایهٔ جنگ را بر فراز این کشور احساس می‌کند.
ترکیه در کنار حماس
اردوغان از آغاز جنگ تاکنون بارها از حماس حمایت کرده است. رئیس‌جمهور ترکیه ۲۹ فروردین امسال گفته بود «هیچ تفاوتی بین نیروهای مبارز ملی ترکیه در جنگ استقلال و جنبش حماس در حال حاضر وجود ندارد. البته می‌دانیم که بیان این مطلب هزینه‌بردار است».
او حتی از تجارت نزدیک به ۵۰۰ میلیون دلار ماهانه با اسرائیل چشم پوشید و اوائل خرداد اعلام کرد که مبادلات اقتصادی با این کشور را متوقف کرده است. با این حال، بسیاری گمان می‌کردند که این تصمیم باعث وخامت روابط بین دو کشور خواهد شد.
دو روز پیش از کشته شدن هنیه در تهران نیز اردوغان تهدیدات بیشتری مطرح کرد و گفت «همان‌طور که ما به قره‌باغ و لیبی وارد شدیم، ممکن است با اسرائیل نیز همین کار را انجام دهیم».
این اظهارات ظاهراً موضع‌گیری احتمالی ترکیه در صورت بروز جنگ را نشان می‌دهد. اما این تهدیدات با واکنش شدید دولت اسرائیل مواجه شد. یسرائیل کاتس، وزیر خارجهٔ اسرائیل، اردوغان را با صدام حسین مقایسه کرد و نوشت «اردوغان باید به یاد بیاورد که چه بر سر عراق آمد».
این جدل لفظی به این‌جا ختم نشد و اردوغان فردایش انتقاد شدیدتری از اسرائیل کرد و با اشاره به کشته شدن نزدیک به ۴۰ هزار فلسطینی در جنگ غزه گفت: «آن‌ها مرتکب وحشیگری‌هایی شده‌اند که حتی هیتلر را تحت‌الشعاع قرار داد.»
وزیر خارجهٔ اسرائیل هم در واکنش از ناتو خواست ترکیه را از عضویت در این پیمان نظامی خارج کند. این تهدیدات و واکنش‌ها باعث شد که موضوع ابعاد جدیدی پیدا کند و اکنون ترکیه از ناتو می‌خواهد تا در برابر تهدیدات یک کشور غیرعضو به یک کشور عضو واکنش نشان دهد.
ترکیه نگران «جنگ بزرگ»
در این اوضاع و احوال، اسماعیل هنیه بامداد ۱۰ مرداد در پایتخت ایران ترور شد و حالا اغلب تحلیلگران سیاسی ترکیه، با پیش‌بینی اقدام نظامی جمهوری اسلامی علیه اسرائیل، از خطر گسترش جنگ می‌گویند.
برخی بر این باورند که گسترش جنگ ممکن است پای ترکیه را نیز به میدان بکشد. هاکان فیدان، وزیر خارجهٔ ترکیه، دهم مرداد از بالادستی تفکر گسترش جنگ گفت و در مورد قتل هنیه هم آن را اقدام نمادین دولت اسرائیل خواند با این توضیح که پیام تل‌آویو این است که «ما می‌توانیم اقدامات‌مان را گسترش دهیم و نه‌تنها علیه حماس، بلکه علیه ایران که از حماس حمایت می‌کند، عملیات انجام دهیم».
فیدان همچنین گفت «خواهیم دید که واکنش ایران و سایر گروه‌های شبه‌نظامی حامی ایران چه خواهد بود» و تأکید کرد که اقدامات گسترده‌ای علیه جمهوری اسلامی انجام شده و اکنون توپ در زمین تهران است.
این اظهارات در حالی مطرح می‌شود که فیدان پیش از این بارها از احتمال گسترش جنگ در منطقه خبر داده بود. او حتی چهارم تیرماه از احتمال وقوع «جنگ جهانی سوم» سخن گفته بود و در مصاحبه‌ای دیگر، احتمال جنگ جهانی سوم را جدی دانسته و گفته بود باید برای آن آماده باشیم.
ناعیم بابوراوغلو، تحلیل‌گر سیاسی ترکیه، با اشاره به این باور که حملۀ ۷ اکتبر حماس به اسرائیل مشابه رویداد ۱۱ سپتامبر است، معتقد است که خطر جنگ پس از مرگ هنیه بیشتر شده است. او بر این باور است که اسرائیل ممکن است اقداماتی هم در ترکیه انجام دهد و این کشور را تهدید کند.
اردوغان هم بر همین باور است. او ۲۶ اردیبهشت ادعا کرده بود که اسرائیل در صورت موفقیت در جنگ غزه و شکست حماس، ترکیه را به‌عنوان هدف بعدی خود جهت رویارویی و تخاصم انتخاب خواهد کرد و تأکید کرده بود که «ما به حمایت از حماس که برای استقلال سرزمین خود می‌جنگد و از آناتولی دفاع می‌کند، ادامه خواهیم داد».
همان روز، تایمز اسرائیل در گزارشی افشاگرانه ادعا کرد که حماس در حال طراحی و ایجاد پایگاهی مخفی در ترکیه است و هدف این پایگاه، هماهنگی حملات گسترده علیه مواضع و منافع اسرائیل در کشورهای همسایه، از جمله کشورهای عضو ناتو است.
حملات لفظی سران ترکیه و اسرائیل تشدید شد
اسرائیل خواستار اخراج ترکیه از ناتو شد
آیا تنش‌های ترکیه و اسرائیل به نقطۀ جوش می‌رسد؟
مواضع تند و اظهارات تحریک‌آمیز اردوغان نشان می‌دهد که ترکیه به دنبال نمایش قدرت خود در منطقه است و احتمالاً به سیاست‌های تهاجمی‌تری روی خواهد آورد. در مقابل، بنیامین نتانیاهو نخست‌وزیر اسرائیل دولت خود را آمادۀ چنین رویارویی‌هایی نشان می‌دهد و از همراهی آنکارا با حماس بسیار ناراضی است. موضع‌گیری‌های خصمانهٔ اخیر این دو کشور نه‌تنها روابط دیپلماتیک را تیره‌تر کرده بلکه احتمال وقوع درگیری‌های نظامی مستقیم یا نیابتی را نیز افزایش داده است.
ترکیه با ناکامی در تلاش‌های میانجی‌گری و نگرانی از احتمال وقوع «جنگ بزرگ»، اکنون به دنبال یافتن هم‌پیمانان منطقه‌ای برای مقابله با جنگ احتمالی است و از ناتو نیز انتظار همراهی دارد. با این حال، موضع‌گیری‌های برخی گروه‌ها در داخل ترکیه مبنی بر خروج از ناتو و همچنین واکنش‌های منفی اسرائیل و نفوذ این کشور بر برخی اعضای ناتو احتمالاً باعث خواهد شد که درخواست ترکیه برای همکاری از سوی این پیمان نظامی با چالش‌های جدی روبه‌رو شود.
این وضعیت پیچیده، در کنار موانع اقتصادی که دولت ترکیه با آن‌ها دست‌‌به‌گریبان است، می‌تواند این کشور را به سمت تقویت ائتلاف‌های منطقه‌ای دیگر، به‌ویژه با کشورهایی که مخالف سیاست‌های اسرائیل هستند، سوق دهد؛ ازجمله حکومت ایران.
این روند می‌تواند به تجدید نظر در روابط ترکیه با قدرت‌های بزرگ و تغییرات استراتژیک در سیاست خارجی این کشور نیز منجر شود، هرچند که بسیاری کارشناسان در ترکیه این گزینه را در وضعیت کنونی کشور غیرعقلانی و احتمال وقوع آن را کم می‌دانند.
در آیندۀ نزدیک ممکن است ترکیه و اسرائیل وارد مرحلۀ جدیدی از تقابل شوند که می‌تواند شامل اقدامات تلافی‌جویانه، حملات سایبری و یا حتی درگیری‌های محدود نظامی باشد. اگر چنین وضعیتی به وجود آید، چنان‌که برخی تحلیلگران ترکیه به آن باور دارند، علاوه بر افزایش تنش‌ها در منطقۀ خاورمیانه، می‌تواند تأثیرات گسترده‌ای بر اقتصاد و امنیت بین‌المللی داشته باشد.
از: رادیو فردا
به کانال تلگرام سایت ملیون ایران بپیوندید