این اتفاق به روایت گزارش‌های منتشر شده در رسانه‌های اجتماعی، از اولین لحظات بازگشایی مغازه‌ها شروع و تا دیرهنگام در شب ادامه یافت، به‌شکلی که کسبه بازار طلا و جواهر، این اتفاق را بی‌سابقه خواندند. 

از دیرباز و براساس یک باور قدیمی در باب روزهای «سعد» و «نحس» که ریشه در دستورات دینی و اعتقادات عرفی دارد، انجام کارهایی همچون عقد، ازدواج، خرید منزل، اسباب‌کشی و خرید‌و‌فروش طلا در ماه‌های حرام، نامیمون و یا دست‌کم به گفته عوام، «سنگین» و «بدشگون» است. اما چرا امسال بازار زرگرها با این سنت‌شکنی عجیب روبه‌رو شد؟ 

***

مرجعیت شبکه‌های اجتماعی در تولید، انتشار و باورپذیری شایعات

شایعه شاید قدیمی‌ترین رسانه جمعی در جوامع انسانی است. درباره پدیده روز یکشنبه‌ بازار طلا، انتشار یکی از همین شایعات، در بستر بزرگتری به نام اینترنت، نقشی اساسی برای بیرون کشاندن مردم از خانه‌هایشان بازی کرد. 

چند روز پیش از تشکیل این صف‌های طولانی در برابر طلافروشی‌ها، متن یک روایت به نقل از امام ششم شیعیان، امام «جعفر صادق» در پلتفرم‌های اجتماعی همچون گروه‌های جمعی و خانوادگی تلگرام، یا پلتفرم‌هایی همچون واتساپ و اینستاگرام دست‌به‌دست می‌شد. روایتی مبنی‌بر آنکه خرید طلا در برخی روزهای ماه قمری ازجمله سیزدهم ماه صفر و چهارشنبه هر آخر ماه، شگون دارد. 

«غیرت‌الله همتی»، طلافروش ساکن تبریز می‌گوید با اینکه در سال‌های گذشته خریدو‌فروش طلا در ماه محرم و صفر نسبت به سایر ماه‌های دیگر کاهش پیدا می‌کرد و به همان نسبت هم قیمت طلا به‌دلیل کم شدن تقاضا پایین‌تر می‌آمد، اما در سال‌های قبل هم مراجعین اندکی بوده‌اند که روز سیزده صفر برای خرید طلا می‌آمدند و بر این باور بودند که خریدن طلا در این روز خاص، باعث «حاجت روایی» و برکت در زندگیشان می‌شود. 

او گفت بازار امیر تبریز از چند ماه پیش در رکود عجیبی به سر می‌برد، ولی امسال و فقط در این یک روز خاص، هجوم مردم به طلافروشی‌ها همه بازاری‌ها را شوکه کرده. او می‌گوید انتظارش را نداشتیم. 

به گفته همتی، از آنجا که مراسم عروسی و پاگشا و جشن‌های شادی در این دو ماه برگزار نمی‌شود، خرید‌وفروش طلا هم به حداقل خودش می‌رسیده. او خوشحال است و به جان کسی که این شایعه را در جامعه منتشر کرده دعا می‌کند، چون دست‌کم منجر به ایجاد یک تحول هرچند مقطعی در شرایط زرگرهای این شهر شده است. اما طلافروش‌ها می گویند این رونق یک روزه، سود چندانی راهی صندوق‌هایشان نکرده است.

«طاها چویلی»، طلافروش اهوازی، با اشاره به اینکه عمده خریداران روز گذشته متقاضی خرید قطعات کوچک زیر یک گرم بوده‌اند،‌ می‌گوید: «بسیاری از مردم این روزها استطاعت خرید طلا ندارند و با آرزوی اینکه خرید همین یک گرم طلا، زندگی آن‌ها را دگرگون کرده و تحولی در شرایط اقتصادیشان ایجاد کند و با اعتقاد به این روایت، دنبال خرید قطعات کوچک طلا بودند.» 

افزایش قیمت طلا در یک روز

 «محمد کشتی‌آرای» نایب‌رییس اتحادیه طلا و جواهر گفت، حضور مردم و افزایش تقاضا باعث شد در روز یکشنبه، سکه به مبلغ ۷۵۰ هزار تومان و هر گرم طلا به میزان ۱۰۰ هزار تومان گرانتر شود، در‌حالی‌که نرخ ارز و اونس در بازارهای جهانی هیچ تغییر نکرده بود. 

کشتی‌آرای گفته با‌وجود ۶۳ سال فعالیت در بازار، اتفاق روز گذشته برای خود او هم عجیب بوده: «من از یازده سالگی در این بازار کار کرده‌ام. شاید باور نکنید، در سابقه ذهنی من اصلا چنین چیزی نبوده.»

سود انتشار این خرافه، به جیب چه کسی می‌رود؟ 

در شرایطی که خرید طلا در سال جاری بیش از هفتاد درصد کاهش یافته و مردم حتی از تامین مایحتاج ضروری همچون گوشت و میوه ناتوانند، چه کسی از این سونامی خرید طلا بهره می‌برد؟ 

به گفته «زهرا علی اکبری»، روزنامه‌نگار «خبرآنلاین»، «رویافروشان به جامعه‌ای که قدرت خریدش آب رفته است، دیروز امید فروختند. قدرت خرید مردم آب رفته و بازار رویافروشان رونق یافته است. در غیاب توسعه، این اتفاقات عجیب نیست. تداوم عقبگرد اقتصادی، بی‌تردید تداوم عرض‌اندام خرافه‌هایی از این دست را به‌همراه خواهد داشت.» 

با یک جست‌وجو ساده، حتی با مراجعه به مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی، اثری از این روایت در باب روز سیزدهم صفر وجود ندارد. 

همتی، طلافروش ساکن تبریز بر این باور است که متن این روایت به گفته‌ او «ساختگی»، احتمالا از سوی یک فرد یا تشکیلات از ذی‌نفعان عمده بازار طلا به‌شکل گسترده در شبکه‌های اجتماعی منتشر شده و یک سود و هدف خاصی را دنبال می‌کرده است. 

به گفته او اگر چنین روایتی وجود داشته، چرا این‌همه سال از آن خبری نبوده:  «به نظرم این کار، کار دلال‌های بازار طلا، کیفی‌ها، یا تولید‌کنندگانی بوده که از کسادی عجیب این بازار زیان دیده‌اند؛ وگرنه تا امروز سابقه نداشته مردم روز سیزده صفر برای طلا هجوم بیاورند. ما علاوه‌بر اعیادی همچون عید نوروز که جشن‌های عروسی زیادی برگزار می‌شوند و با افزایش تقاضا مواجهیم، روز ۱۹فروردین هم به‌دلیل سفارش و خرید و فروش “شرف‌الشمس” مشتری بیشتری داریم. »

به گفته او، بسیاری از مردم بر این باورند که خرید سنگ عقیق حکاکی شده در روز ۱۹فروردین و قاب گرفتنش با طلا، خاصیتی جادویی دارد که موجب خوش‌یمنی و برکت در زندگی و باز شدن بن‌بست‌ها و گره‌ها می‌شود. با‌این‌حال او تاکید می‌کند که تا قبل از ۱۳ صفر امسال، درباره خرید طلا و حاجت‌روایی چیزی نشنیده است. 

یک فعال بازار طلا هم این ادعا را تایید می‌کند. «روزبه صالحی» به «تجارت‌نیوز» گفته، طلافروشی‌ها در این میان بی‌گناهند، بلکه هرکسی که اقدام به این کار کرده، سود واردکنندگان طلا را هم در نظر گرفته است. «کسی که طلا را با هر هدف و مصرفی وارد می‌کند، بالاخره باید آن را در بازار بفروشد؛ بازاری که خوابیده و در رکود است و مردم خریدار نیستند. تا دیروز قبل از اینکه بازار بازگشایی شود، قیمت طلا پایین بود؛ از دیروز که طلا می‌خرند، سکه بیشتر از یک میلیون افزایش پیدا کرده و هر گرم طلا هم رشد قیمت زیادی داشته است. مشخص است که همه این‌ها هماهنگ‌شده است.»

این رونق بازار موقتی است

«احمد علوی»، استاد دانشگاه و اقتصاددان در گفت‌و‌گو با ایران‌وایر، بر این باور است که این رونق بازار طلا، دوامی ندارد.

احمد علوی می‌گوید، پخش یک خبر یا شایعه و افزایش فروش یک محصول، ذی نفع‌های گوناگونی دارد که رصد کردن منبع دقیق آن ممکن نیست، اما می‌شود فهمید که واسطه‌ها، دلالان و کسانی که از این رونق مقطعی بازار سودی می‌برند، در انتشار چنین خبری دست داشته‌اند. 

او بر این باور است که با زایل شدن اثر این شایعه، بازار طلا مجددا به رکود قبلی خود بازمی‌گردد. به گفته این اقتصاددان، مشابه این اتفاق پیش‌از این در سایر بازارها هم رخ داده: «در بازار بورس و سهام هم دیده‌ایم که انتشار اخبار کذب و حتی یک تحلیل غیرواقعی، تکانی به بازار داده، ولی مدتی بعد و با کم‌رنگ شدن اثر آن خبر و شایعه، باز هم وضعیت به شرایط پیش از آن برگشته است. چون کسادی و رونق بازار را عوامل بنیادینی تعیین می‌کنند که با اتفاقات گذرایی همچون آنچه دیروز رخ داد، ارتباط علمی ندارند و این رونق مقطعی، مثل حباب شکننده خواهد بود.»

به گفته علوی، احتمالا در آینده، این شایعات اثرگذاری حتی مقطعی خودشان را از دست می‌دهند: «بازار حافظه دارد. مسیرش براساس متغیرهای علمی، معیارهای بنیادی و امور تجربی و آمار و ارقام تغییر می‌کند و بر این مبانی است که اثرپذیری طولانی مدت می‌گیرد، نه بر پایه یک واکنش روانی از سوی جامعه. علوم اقتصادی بر مبنای تحلیل آمار، داده‌های علمی و کمیت‌ها شکل می‌گیرند و واکنش‌های روانی را نمی‌توان بخشی از این معیارها قرار داد و آینده بازار را براساس این واکنش‌های روانی تخمین زد.»

ایران وایر