به گزارش خبرگزاری هرانا، ارگان خبری مجموعه فعالان حقوق بشر در ایران، در هفته‌ ای که گذشت، بیش از ۴۱ شکارچی و صیاد غیرمجاز و قاچاقچی چوب بازداشت و به مراجع قضایی معرفی شدند. از سوی دیگر شاخص کیفی هوا در ۲۴ شهر ناسالم و خطرناک اعلام شد. به علاوه، بخش‌هایی از منابع طبیعی کشور طعمه حریق شدند. از دیگر اخبار مرتبط با محیط زیست میتوان به بحران خشکسالی، فرونشست و پسماند اشاره کرد؛ در گزارش پیش رو به برخی از آنها پرداخته شده است.

آسیب رسانی به جنبه های مختلف محیط زیست در ایران کماکان ادامه دارد. از طرفی شهروندانی وجود دارند که به دلیل عدم آموزش یا نیازهای مالی دست به تخریب و آسیب رسانی به محیط زیست می زنند و از سوی دیگر نهادهای متولی در تلاش هستند تا از حجم این آسیب ها بکاهند، هر چند این تلاش ها قابل تقدیر است اما به نظر نمی آید میزان آن با شرایط محیط زیستی ایران تطبیق داشته باشد.

حیات وحش

حیات‌ وحش به کلیه جانداران از قبیل پستانداران، پرندگان، خزندگان و دوزیستان و تمام گیاهانی گفته می‌شود که به صورت وحشی و طبیعی بدون دخالت یا کمک انسان بر روی کره زمین زندگی کرده و آب و خوراک خود را خود تأمین می‌کند. اما دخالت و تصرف انسان در زیستگاه های طبیعی و مصرف بی‌رویه منابع طبیعی بسیاری از گونه های حیاط وحش را در معرض انقراض قرار داده است.

قاسم محمدی، مدیر باغ‌ وحش ارم، با ابراز نگرانی اعلام کرد: “طی ماه گذشته، چهار گونه مختلف از حیوانات باغ‌وحش، از جمله ببر سیبری، گوزن زرد ایرانی، شامپانزه آفریقایی و یک لاما، در شرایطی تلخ جان باختند. این حوادث، ضرورت بررسی‌های دقیق‌تر و تخصصی‌تر توسط کارشناسان را به خوبی نمایان می‌کند.”

افزون بر این، احمد عجم، نماینده شاهرود و میامی، از ثبت ۶ تولد جدید یوزپلنگ در منطقه توران خبر داد.

همچنین، رضا شاه حسینی مقدم، رئیس اداره پارک ملی کویر گرمسار خبر داد که گورخرهای نر، ماده و کره‌ای از پارک ملی توران شاهرود به پارک ملی کویر منتقل شده و همگی در سلامت کامل هستند. وی افزود که این انتقال به منظور تقویت ژنتیکی گورهای کویر انجام شده و گورها اکنون آزادانه در منطقه زندگی می‌کنند.

در هفته ای که گذشت؛ بر اثر واژگونی تریلی حمل مواد شیمیایی آب ژاول در محور هراز، محدوده آب اسک آمل، حدود ۲۵۰ تن ماهی در پنج مزرعه پرورش ماهی سردابی مسموم شده و تلف شدند. مواد شیمیایی سرریز شده به داخل رودخانه نفوذ کرده و به آب استخرها آسیب زد. در همین راستا، رسولی‌زاده، مدیر دامپزشکی آمل از تشکیل اکیپ‌های مدیریت بحران و اقدامات بهداشتی برای معدوم‌سازی تلفات و پیشگیری از بروز مشکلات بهداشتی در سایر واحدهای آبزی‌پروری خبر داد.

از سوی دیگر، مدیرکل حفاظت محیط زیست آذربایجان غربی اعلام کرد که در حال حاضر ۱۳ رأس گوزن زرد ایرانی در سایت رشکان پارک ملی دریاچه ارومیه وجود دارد. وی افزود که این تعداد شامل ۶ رأس گوزن که از سال ۱۴۰۱ منتقل شده بودند و ۷ رأس جدیدی است که در سال‌های اخیر به جمعیت این گونه ارزشمند افزوده شده است.

بعلاوه؛ در شهرستان ری، ۴۲ قطعه پرنده شکاری شامل دلیجه، پیغو، جغد انباری و سارگپّه، پس از تیمار و بازپروری، با همکاری سازمان حفاظت محیط زیست و ادارات مرتبط رهاسازی شدند. این پرندگان که از متخلفان کشف و توسط مردم تحویل شده بودند، در نقاط حفاظت‌شده شهرستان ری آزاد شدند.

بازداشت و محکومیت متخلفان محیط زیستی

یکی از موضوعات مورد بحث محیط زیست مسئله حمایت از منابع طبیعی بوده و از سوی دیگر، حفاظت از جنگل‌ها، حیات وحش و جلوگیری از قاچاق چوب، شکار و صید بی رویه به عنوان بخشی از مقوله حفاظت از منابع طبیعی، و در نهایت حفظ محیط زیست تلقی می‌شود. بسیاری از حیوانات، به دلیل شکار غیرقانونی در معرض خطر قرار دارند.

طی یک هفته اخیر با تلاش محیط بانان و جنگل بانان، بیش از ۲۶ تن چوب قاچاق در استان‌های اصفهان، کهگیلیویه و بویراحمد، آذربایجان غربی، اردبیل و گیلان ضبط و در این راستا ۱۱ متهم بازداشت شدند. همچنین طی این مدت دستکم ۳۰ شکارچی غیرمجاز در شهرهای خرم‌آباد، سبزوار، قوچان، کرج، میمه، فیروزکوه، سقز، قائم‌شهر، تهران، مهریز، یاسوج، گرمه و کلات بازداشت و به مراجع قضایی معرفی شدند.

همچنین، فرمانده یگان حفاظت محیط‌زیست استان اصفهان اعلام کرد که در مردادماه امسال، ۴۶ شکارچی و متخلف زیست‌محیطی در مناطق چهارگانه تحت مدیریت این استان دستگیر و با آنها برخورد قانونی صورت گرفته است.

از سوی دیگر، مدیرکل حفاظت محیط زیست لرستان از دستگیری یک گروه صیاد غیرمجاز در الیگودرز خبر داد و گفت: ۸۰ قطعه ماهی، ۱۰۰ متر تور دامی و سایر ابزارهای صید از آن‌ها کشف و ضبط شد. وی افزود: پس از تنظیم صورتجلسه اولیه، برای متخلفین پرونده قضایی تشکیل و به مراجع قضایی ارسال شد.

افزون بر این، یک محیط بان در منطقه حفاظت شده دنا، در پی تیراندازی شکارچیان متخلف مصدوم شد. به گفته مدیرکل حفاظت محیط زیست کهگیلویه و بویراحمد، انتقال این محیط بان به دلیل شرایط سخت گذر منطقه به مراکز درمانی، نیازمند اعزام فوری بالگرد است.

از سوی دیگر، دو مامور منابع طبیعی استان کهگیلویه و بویراحمد در منطقه کوه بجک حاتم از توابع بخش مرکزی لنده، توسط قاچاقچیان چوب با استفاده از سلاح سرد مورد ضرب و شتم قرار گرفتند و از نواحی فک و آرنج مصدوم شدند.

همچنین؛ ابراهیم جانی نسب، فرمانده یگان حفاظت منابع طبیعی و آبخیزداری استان کهگیلویه و بویراحمد، از کشف و توقیف تجهیزات قاچاق چوب و ذغال در استان خبر داد. وی گفت که ۱۸۰ کیلوگرم زغال و یک دستگاه اره موتوری در نزدیکی یکی از روستاهای بخش لوداب کشف شده است. همچنین یک دستگاه خودرو سواری در حال قطع درخت در منطقه محمودآباد یاسوج و یک خودروی پراید حامل ۱۰۰ کیلوگرم ذغال در ششهرستان توقیف شدند.

جانی نسب افزود که در شهرستان باشت، ۷ کوره ذغال‌گیری بشکه‌ای تخریب شده و پرونده متخلفان به مراجع قضایی ارسال شده است.

حق تنفس و هوای پاک

براساس گزارش‌ها، سالانه تعداد پر شماری از شهروندان بر اثر آلودگی هوا جان خود را از دست می‌دهند. این مشکل علتی جز سو مدیریت و عدم توجه به کنوانسیون‌ها و قراردادهای بین‌المللی در این زمینه ندارد.

طی هفته‌ای که گذشت، شاخص کیفی هوا در شهرهای اندیمشک ۱۵۳، ماهشهر ۱۷۲، شوش ۱۵۸، هندیجان ۱۵۹، اهواز ۱۵۵، شوشتر ۱۵۴، آبادان ۱۴۰، دزفول ۱۳۶، رامهرمز ۲۱۳، هویزه ۱۵۵، خرمشهر ۱۵۳، تهران ۱۱۳، اراک ۱۲۶، ساوه ۱۴۱، بوکان ۱۱۹، مشهد ۱۰۳، اصفهان ۱۲۳، شازند ۱۰۴، لامرد ۱۷۹، خمینی‌شهر ۱۲۸، زرین‌شهر ۱۱۰، قهجاورستان ۱۲۲، کاشان ۱۱۸ و قم ۱۶۰ ناسالم برای گروه‌های حساس، ناسالم برای تمام گروه‌ها، بسیار ناسالم و یا خطرناک اعلام شد.

رئیس اداره حقوقی محیط زیست قم از محکومیت چند واحد صنعتی به حبس و جریمه نقدی خبر داد. علی احمدی گفت: یکی از واحدهای آلاینده که به دلیل عدم استفاده از سیستم‌های کنترل آلودگی موجب آلودگی شدید هوا شده بود، به ۱۱ ماه حبس تعزیری محکوم شد. همچنین، واحد دیگری که به دلیل تخلیه و نگهداری غیرمجاز پسماند و آتش زدن آنها، هوا و خاک را آلوده کرده بود، به پرداخت ۳۰ میلیون تومان جریمه و الزام به پاکسازی محل محکوم شد.

شاخص کیفی هوا از صفر تا ۵۰ هوای پاک، ۵۱ تا ۱۰۰ هوای سالم، ۱۰۱ تا ۱۵۰ ناسالم برای گروه‌های حساس، ۱۵۱ تا ۲۰۰ ناسالم برای عموم، ۲۰۱ تا ۳۰۰ بسیار ناسالم و ۳۰۱ تا ۵۰۰ خطرناک است.

در هفته‌ای که گذشت، آتش‌سوزی در اراضی کوهستانی هاور سملقان که به دلیل سهل‌انگاری در خاموش کردن آتش رخ داده بود، با همکاری نهادهای مختلف و نیروهای مردمی مهار شد.

همچنین، رئیس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری باشت گزارش داد که از ابتدای سال جاری تاکنون بیش از پنج هزار هکتار از مراتع و جنگل‌های این شهرستان در اثر بیش از ۲۰ فقره آتش‌سوزی آسیب دیده است. این حوادث در مناطق مختلفی همچون کوه لار، شاه بهرام و بهره عنا رخ داده و به جنگل‌های بلوط و گونه‌های گیاهی بادام کوهی خسارت وارد کرده است. وزش باد و گرمای زیاد مهار آتش را در برخی مناطق دشوارتر کرده بود.

از سوی دیگر، در تاریخ ۳ شهریور، آتش‌سوزی در سه هکتار از مراتع و گونه‌های علفی مسیر جاده بین‌المللی پارک ملی گلستان به خراسان شمالی (پیچ سلیمان کشته) رخ داد. این آتش‌سوزی با حضور نیروهای محیط زیست و منابع طبیعی و همکاری دوستداران طبیعت مهار شد.

در هفته گذشته؛ همشهری آنلاین گزارشی از افزایش حریق در زیستگاه‌های ارزشمند و حفاظت‌شده محیط زیست ایران ارائه داده است که آمارهای آن نشان می‌دهد، امسال آتش‌سوزی در این مناطق با شدت بیشتری نسبت به سال گذشته ادامه داشته است. از ابتدای سال تا ۱۵ مرداد، آتش‌سوزی در مناطق چهارگانه محیط زیست بیش از ۵۰ درصد و در جنگل‌ها و مراتع ۲۹ درصد افزایش یافته است.

در این مدت، ۹۱ فقره آتش‌سوزی در مناطق حفاظت‌شده رخ داده که منجر به سوختن ۴۳۸۱ هکتار از این مناطق شده است. در مقایسه، وسعت آتش‌سوزی در کل سال گذشته ۲۳۲۲ هکتار بود. مناطق خائیز در کهگیلویه و بویراحمد با ۲۰۰۰ هکتار، بوزین و مرخیل در کرمانشاه با ۱۵۰۰ هکتار و دز و کرخه در خوزستان با ۷۱۳ هکتار، بیشترین خسارت را متحمل شده‌اند.

۹۴ درصد از این آتش‌سوزی‌ها به دلیل عامل انسانی و ۶ درصد به علت گرمای بی‌سابقه هوا بوده است. همچنین، تعداد آتش‌سوزی‌ها ۲۹ درصد و وسعت آن‌ها ۲۹۱ درصد افزایش یافته است. حدود ۲۰ هزار هکتار از جنگل‌ها و مراتع تحت تأثیر این حوادث قرار گرفته و ۹۷ درصد از آتش‌سوزی‌ها در حوزه زاگرس رخ داده است. هفت استان ایلام، کهگیلویه و بویراحمد، خوزستان، کرمانشاه، چهارمحال و بختیاری، لرستان و کردستان، بیشترین آسیب را دیده‌اند.

افزون بر این، رئیس اداره حفاظت محیط زیست شهرستان خلخال اعلام کرد که ۱۵ هکتار از اراضی «آق داغ» این شهرستان در پی آتش‌سوزی گسترده در منطقه طعمه حریق شد.

بعلاوه، در تاریخ ۶ شهریور، آتش‌سوزی گسترده‌ای در ارتفاعات استان‌های ایلام و لرستان رخ داد. در ایلام، ارتفاعات «کبیرکوه» منطقه «تختان» طعمه حریق شد و در لرستان، آتش‌سوزی در سه منطقه مختلف، شامل کوهستانی «باغله»، ارتفاعات الیگودرز و منطقه «وسکور» از سوی رسانه‌های رسمی گزارش شد.

همچنین، وحید باخدا، مدیر روابط عمومی سازمان آتش‌نشانی مشهد، خبر داد که عصر سه‌شنبه ۶ شهریور، ۹۰ اصله درخت در محوطه یک واحد اداری در مشهد دچار آتش‌سوزی شد.

از سوی دیگر، خبرگزاری صدا و سیما در خبری از وقوع آتش‌سوزی در ارتفاعات روستای میر خیرالله شهرستان رستم و گسترش آن به منطقه آب پخشان در بخش مرکزی شهرستان ممسنی خبر داد.

علیرضا نظری، فرماندار گیلانغرب، نیز از وقوع آتش‌سوزی در ارتفاعات مشجر «تولک و انجیر درمیان» از توابع بخش گواور خبر داد. نظری افزود که از ابتدای امسال، بیش از ۲۵۰ هکتار از مراتع و جنگل‌ها و ۶۰ هکتار از مزارع کشاورزی شهرستان گیلانغرب دچار آتش‌سوزی شده‌اند.

در خبری دیگر، علی کریمی، رییس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان کهگیلویه، اعلام کرد که آتش‌سوزی عمدی در بادامستان‌های فیلگاه مهار شده است. وی همچنین از شناسایی و دستگیری دو نفر از عاملین این حادثه خبر داد و افزود که این افراد به مراجع قضایی معرفی شده‌اند.

در هفته‌ای که گذشت؛ خبرگزاری صداوسیما گزارش داد که در آتش‌سوزی اخیر در شهرستان رستم، ۲۵۰ هکتار از جنگل‌ها و مراتع پشت کوه و تنگ میر خیرالله دچار آسیب شد و با کمک نیروهای مردمی و امدادی مهار گردید. همچنین بر اساس این گزارش، آتش‌سوزی در ارتفاعات منطقه آب پخشان شهرستان ممسنی که بیش از ۱۰۰ هکتار از جنگل‌ها را سوزاند، به پایان رسید.

همچنین، خبرگزاری صدا و سیمای چهارمحال و بختیاری اعلام کرد که آتش‌سوزی در جنگل‌های بلوط بلند منطقه اردل پس از دو مرحله مهار شده است. این آتش‌سوزی که مساحتی بالغ بر ۵۰ هکتار را تحت تأثیر قرار داد، با تلاش نیروهای امدادی کنترل شد و خسارت‌های دقیق هنوز مشخص نیست.

بحران فرونشست زمین در ایران

یکی از مسائلی که در اثر برداشت بی‌رویهٔ آب زیرزمینی رخ می‌دهد، فرونشست زمین است. امری که به گفته برخی از کارشناسان، عدم مدیریت آب های سطحی موجود توسط مسئولان متولی و نهایتا اقدام به برداشت بیش از حد از آبهای زیرزمینی، رشد به سزایی به آن می بخشد. نشست زمین باعث ایجاد شکاف‌های عمیق در سطح زمین، کج شدن لوله‌های چاه، خرابی ساختمان‌ها و نهایتا ایجاد تلفات جبران ناپذیر برای انسان ها و دیگر موجودات زنده می شود.

به گزارش رسانه‌های رسمی، بحران خشکسالی و تغییر اقلیم، استان گلستان را به مرحله‌ای بحرانی از نظر فرونشست زمین نزدیک کرده است. استفاده بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی، عمده‌ترین عامل این پدیده، موجب افت شدید سطح آب و تهدید زیرساخت‌های حیاتی استان شده است. کارشناسان، فرونشست را معادل زلزله خاموشی می‌دانند که می‌تواند اثرات جبران‌ناپذیری بر جای بگذارد.

همچنین در این هفته که گذشت، فرونشست زمین در میدان کتاب شاهین‌شهر موجب شکسته شدن لوله آبرسانی و مسدود شدن میدان شد.

طبق آمارهای جهانی، فرونشست بیش از چهار میلی‌متر در سال به معنی ورود به شرایط بحرانی است، اما در ایران متوسط فرونشست سالانه به ۱۸ سانتی‌متر رسیده و در ۱۴ استان کشور بالای ۱۰ سانتی‌متر است. همچنین، در استان‌های کرمان، البرز، مرکزی، قم، خراسان و همدان فرونشست سالانه بیش از ۲۰ سانتی‌متر و در فارس و اصفهان به ۱۶.۵ و ۱۵ سانتی‌متر رسیده است.

از سوی دیگر؛ معاون اداره کل محیط زیست فارس با بیان اینکه فرونشست زمین در این استان به شدت نگران‌کننده و چندین برابر استاندارد جهانی است، افزود: کاهش بارندگی و برداشت‌های غیرمجاز از چاه‌های نزدیک تخت جمشید، این اثر تاریخی را در معرض فرونشست قرار داده است.

قاسم نهاوندی همچنین به کاهش مساحت باغات قصرالدشت شیراز اشاره کرد و گفت: طی سالیان گذشته، مساحت این باغات از ۳ هزار هکتار به ۱ هزار هکتار کاهش یافته است. او کمبود آب و تمایل برخی مالکین به تغییر کاربری زمین‌ها را از عوامل اصلی این کاهش عنوان کرد.

بحران پسماند و آلاینده های محیط زیستی

رئیس اداره محیط زیست دماوند از پایش زیست محیطی و صدور اخطاریه برای سه مطب و درمانگاه پزشکی در شهر رودهن به دلیل تخلیه پسماند در سطل زباله های شهری خبر داد.

بحران پسماند در استان لرستان به دلیل مکان‌های نامناسب سایت‌های دفع، دفع سنتی و ناکافی بودن بازیافت، به یکی از چالش‌های جدی مدیریت شهری تبدیل شده است. به گفته مسئولان استان، مشکلات در این حوزه همچنان پابرجاست و بسیاری از شهرها، به ویژه در شهرستان سلسله، با مشکلات جدی مواجه‌اند. کاهش مساحت باغات و نزدیکی منازل مسکونی به سایت‌های دفع، آلوده شدن منابع آب و خاک و شیوع بیماری‌ها از پیامدهای این بحران است.

نیروگاه زباله‌سوز نوشهر، که در سال ۱۳۹۹ افتتاح شد، با مشکلات زیست‌محیطی فراوانی روبه‌رو است. عادل خزایی پول، شهردار نوشهر در این خصوص گفت: «ای کاش این نیروگاه هرگز به بهره‌برداری نمی‌رسید و حرف‌های ناگفته‌ای دارم که به‌زودی درباره فلسفه و جزییات ساخت این نیروگاه برای آگاهی مردم رسانه‌ای خواهم کرد.»

مهم‌ترین مشکلات این نیروگاه شامل نداشتن سامانه پایش دود مناسب، نبود سیستم تصفیه‌خانه، و عدم ساماندهی زباله‌های قدیمی دپو شده است. این مسائل منجر به آلودگی هوا و نگرانی‌های بهداشتی در میان اهالی شده است. شکایتی از سوی حفاظت محیط زیست علیه کارفرما به دلیل عدم رعایت الزامات زیست‌محیطی ثبت شده و در حال حاضر پرونده آن در دستگاه قضایی استان در حال رسیدگی است.

فقدان مدیریت بارش های حداقلی؛ خشکسالی و از بین رفتن منابع آبی

خشک‌سالی می‌تواند باعث عدم توازن در میزان آب و در نتیجه آن کمبود آب، نابودی گیاهان، کاهش عمق آب‌های سطحی و خاک مرطوب شود. این اتفاق زمانی رخ می‌دهد که تبخیر سطحی و تبخیر آب از گیاهان از حد معمول در مدت معین بیشتر شود. عدم مدیریت صحیح منابع آبی در کشور، اثرات جبران ناپذیر این مهم را عمیقتر میکند.

عطاالله کاویان، مدیرکل محیط زیست مازندران، با اشاره به کاهش شدید نزولات جوی در سال‌های اخیر، از خشک شدن بخش‌هایی از تالاب میانکاله و قرار گرفتن آن در معرض فعالیت‌های مخرب انسانی خبر داد.

وی تصریح کرد که ۹ هکتار از اراضی تالاب که به دلیل پسروی دریای خزر و عدم رعایت حقابه خشک شده بود، رفع تصرف شده و به منابع ملی بازگشت. کاویان همچنین از شخم و شیار اراضی و تبدیل آن‌ها به اراضی زراعی در قسمت‌های جنوب غربی تالاب خبر داد و بر اهمیت حفاظت از عرصه‌های ملی تأکید کرد.

از سوی دیگر؛ منصور شیشه‌فروش، مدیرکل بحران استانداری اصفهان، هشدار داد که کم‌آبی در استان اصفهان نه تنها سرعت فرونشست زمین در دشت کاشان را افزایش داده، بلکه به ایجاد کانون‌های گردوخاک و کاهش کیفیت هوا نیز منجر شده است. او افزود که با افزایش گرما و خشکسالی، مصرف آب و نیاز به برق افزایش یافته و به همین دلیل، صنایع کاشان باید به تدریج از پنل‌های خورشیدی برای تأمین انرژی استفاده کنند.

همچنین، بر اساس ارزیابی کارشناسان، برداشت بی‌رویه آب در بخش‌های شرب، صنعت و به‌ویژه کشاورزی، تأثیر بیشتری نسبت به تغییرات اقلیمی و کاهش بارندگی‌ها بر کاهش ذخایر آب سفره‌های زیرزمینی دشت ورامین داشته است.