پیش از سخنان رهبر جمهوری اسلامی درباره سقوط «بشار اسد»، می‌شد بخش‌هایی از سخنان او را حدس زد. اما بخش‌هایی از سخنانش، از جمله وعده بازپس‌گیری سوریه از مخالفان برای افرادی که سخنان او را همواره دنبال می‌کنند نیز قابل پیش‌بینی نبود.

وعده بازپس‌گیری سوریه و اخراج امریکا می‌تواند یادآور سیاست گذشته در عراق و افغانستان برای ایجاد ناامنی و مزاحمت باشد. وضعیت در سوریه اما متفاوت با دو کشور است.

عدم پذیرش شکست استراتژی «جبهه مقاومت» و بستن راه انتقاد از آن و نیز انتقاد از ترکیه محورهای سخنان رهبر جمهوری اسلامی بودند.

در این میان مردم سوریه غایبان اصلی سخنان خامنه‌ای در معادلات بودند. او همچنین به میزان تاثیر عدم حمایت روسیه از اسد در سقوط او اشاره نکرد و تنها ضعف ارتش را دلیل سقوط او دانست.

سخنرانی روز چهارشنبه به دلیل حساس بودن، برخلاف روال معمول سال‌های اخیر، به صورت زنده پخش نشد تا در صورت لزوم اصلاح شود. اما در نهایت سخنانش بخش‌ غیردیپلماتیک هم داشت.

وعده بازپس گیری سوریه از مخالفان 

غیرقابل انتظارترین بخش از سخنرانی خامنه‌ای، وعده بازپس‌گیری سوریه بود؛ وعده‌ای که نیازی به آن نبود و می‌شد با عبارات کلی و غیرصریح‌تر در این باره سخن گفت.

رهبر جمهوری اسلامی گفت گروه‌های مخالف هر کدام یک غرضی دارند: «اهداف‌شان با هم متفاوت است؛ بعضی‌ها از شمال سوریه یا جنوب سوریه دنبال تصرف سرزمینند.»

او با اشاره به هدف امریکا برای سفت کردن جای پای خود در منطقه افزود: «ان‌شاالله هیچ‌کدام به این هدف‌ها نخواهند رسید. مناطق تصرف‌ شده‌ سوریه به وسیله‌ جوانان غیور سوری آزاد خواهد شد. شک نکنید، این اتفاق خواهد افتاد. جای پای امریکا هم قرص نخواهد شد.»

این سخنان مغایر با سخنان مقامات دولت و بیانیه وزارت امور خارجه بودند که از ادامه روابط دو کشور بر اساس علایق و منافع مشترک و عمل به تعهدات حقوقی بین‌المللی سخن گفته بودند.

سخنان خامنه‌ای می‌تواند به این معنا باشد که سیاست مشابهی مانند سیاست جمهوری اسلامی در عراق و افغانستان و ایجاد مزاحمت برای نیروهای امریکا و موتلفانش انجام خواهد شد.

برخلاف این دو کشور اما دست جمهوری اسلامی در سوریه بسته است. سوریه نه جمعیت با اکثریت شیعه دارد و نه همسایه ایران است.

خط تبلیغاتی جمهوری اسلامی درباره هشدار به اسد

رهبر جمهوری اسلامی در سخنرانی چهارشنبه ۲۱ آذر ۱۴۰۳ گفت: «دستگاه اطلاعاتی ما از چند ماه قبل گزارش‌های هشدار دهنده‌ای را به مسوولان سوریه منتقل کرده بود.»

این سخنان ادامه خط تبلیغی نهادهای جمهوری اسلامی است که در روزهای گذشته تلاش کرده‌اند کدهایی ارایه دهند و بگویند خامنه‌ای هشدارهای لازم را درباره اقدامات احتمالی برای سرنگونی اسد، به او داده بود.

خط دیگر تبلیغاتی این است که گفته شود جمهوری اسلامی به دلیل برخی اقدامات اسد، از جمله نزدیک شدن به غرب، با او فاصله گرفته بود.

این سخنان باعث خواهند شد این موضوع که جمهوری اسلامی ناتوان از نجات اسد بوده است، پنهان شود.

مسدود کردن راه انتقاد

رهبر جمهوری اسلامی در سخنان خود، خالی کردن دل مردم را جرم خواند. هر چند در سال‌های گذشته نیز انتقاد از سیاست منطقه‌ای جمهوری اسلامی پای برخی از فعالان سیاسی را به دادسراها و دادگاه‌ها باز کرده بود اما این سخنان وضعیت را سخت‌تر خواهد کرد.

جمهوری اسلامی در وضعیت بحرانی فعلی نمی‌خواهد باب نقد سیاست منطقه‌ای موسوم به «محور مقاومت» در فضای عمومی باز شود.

مخالفت مقامات سوریه با بسیج سوری

خامنه‌ای گفت «قاسم سلیمانی»، فرمانده کشته شده نیروی «قدس» سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ساختاری شبیه به بسیج را در سوریه ایجاد کرده بود اما بعضی از خود مسوولان نظامی آن کشور مشکل درست کردند و این طرح منتفی شد.

رسانه‌های جمهوری اسلامی این طرح را به «حسین همدانی»، فرمانده کشته شده سپاه در سوریه نسبت داده بودند.

رهبر جمهوری اسلامی به پایگاه ضعیف اسد حتی در میان ارتش سوریه اذعان کرد و افزود در این شرایط نمی‌شد از نیروهای ایرانی انتظار داشت بجنگد.

او تاکید کرد: «اگر ارتش آن کشور ضعف نشان داد، از این بسیجی کاری برنمی‌آید و این اتفاق متاسفانه افتاد.»

حمله تلویحی خامنه‌ای به ترکیه

خامنه‌ای با اشاره تلویحی به ترکیه گفت یک دولت همسایه‌ سوریه نقش آشکاری را در این زمینه ایفا می‌کند ولی عامل اصلی توطئه‌گر و نقشه‌کش اصلی و اتاق فرمان اصلی، در امریکا و اسراییل است.

در روزهای گذشته نیز برخی مقامات جمهوری اسلامی علیه ترکیه سخن گفته‌اند.

تحولات سوریه وضعیت جدیدی را در روابط ایران و ترکیه به وجود می‌آورد. در دور قبلی اعتراضات سوریه، درگیری ایران بیشتر با کشورهای عربی بود اما اینک ترکیه مدافع اصلی گروه‌های مخالف بشار اسد است.

ایران و ترکیه در سال‌های اخیر نیز بر سر موضوعاتی چون حمایت این کشور از کریدور «زنگزور» درگیری داشته‌اند و وضعیت سوریه این درگیری را تشدید می‌کند.

خامنه‌ای چه چیزهایی نگفت

رهبر جمهوری اسلامی در سخنان خود از کنار برخی از موضوعات گذشت. برخی از این موضوعات مانند عدم اشاره به نقش خود بشار اسد در سقوطش را می‌شد پیش‌بینی کرد اما اشاره به برخی دیگر غیرقابل انتظار بود. 

مهم‌ترین موضوع مغفول، نقش مردم سوریه در آینده این کشور بود. او می‌توانست با ژستی تبلیغاتی بگوید اگر آینده سوریه با رفراندوم و رای مردم و بدون دخالت کشورهای غربی تعیین شود، جمهوری اسلامی آن را خواهد پذیرفت. با این حال، هیچ آینده‌ای برای سوریه بدون بشار اسد را تصویر نکرد.

اشاره نکردن به نقش روسیه

رهبر جمهوری اسلامی در سخنان خود از کنار نقش روسیه در سوریه و سقوط بشار اسد نیز عبور کرد. در برخی گمانه‌زنی‌ها از معامله روسیه با امریکا بر سر سوریه در قبال اوکراین سخن گفته شده است.

پیش از این نیز روایت‌های نزدیکان خامنه‌ای و «محمدجواد ظریف» درباره زمان تصمیم‌گیری روسیه برای حضور در سوریه متناقض بوده است.

ظریف در فایل صوتی افشا شده گفته بود: «ما ادعا می‌کنیم که آقای سلیمانی پوتین را به جنگ کشید اما پوتین تصمیمش را گرفته بود. پوتین وارد جنگ شد اما با نیروی هوایی. اما نیروی زمینی ایران را هم به جنگ کشید. ما تا آن زمان نیروی زمینی نداشتیم. سوری‌ها و اعراب و افغانی‌ها و داوطلبان بودند.»

وضعیت آینده جبهه مقاومت

رهبر جمهوری اسلامی در سخنان خود تنها وعده داد که «جبهه مقاومت» تضعیف نشده است و ایران مقتدرتر هم خواهد شد.

او به صورت مصداقی اما به وضعیت گروه‌های نیابتی جمهوری اسلامی در منطقه اشاره نکرد. پس از کشته شدن «حسن نصرالله» و آتش‌بس در لبنان، وضعیت «حزب‌الله» پیچیده شده است. قطع شدن مسیر انتقال اسلحه از سوریه به لبنان نیز وضعیت جدید و بسیار متفاوتی را ایجاد می‌کند.

در عراق هم فشارهایی بر گروه‌های نیابتی جمهوری اسلامی وارد شده است. با این حال، خامنه‌ای تنها وارد سیاست آینده جمهوری اسلامی نشد؛ سیاستی که احتمالا هنوز جمهوری اسلامی در گیجی ضربه‌های متعدد، هنوز خود تحلیل دقیقی درباره آن ندارد.

جام زهر شامی

در تبلیغات مذهبی شیعیان، شام که بر اساس روایت‌های مشهور، دمشق فعلی بخشی از آن است، همواره نمادی از ظلم و تزویر بوده و کوفه نمادی از بی‌وفایی و عهدشکنی است. در تبلیغات رسمی جمهوری اسلامی، کوفه نماد مردم نافرمان است اما برای شام جایگزینی متناسب با دوران معاصر تعریف نشده است. اینک وضعیت سوریه می‌تواند بار دیگر شام را نیز وارد ادبیات جمهوری اسلامی کند. 

در نگاه مخالفان اما خامنه‌ای مجبور به نوشیدن «جام زهر» در سیاست منطقه‌ای و جبهه مقاومت خواهد شد؛ جام زهری که این بار از شام می‌آید.