به گزارش خبرگزاری هرانا، ارگان خبری مجموعه فعالان حقوق بشر در ایران، در هفته‌ ای که گذشت یک قلاده پلنگ در کرج تلف شد. همچنین، بیش از ۳۸ شکارچی غیرمجاز و قاچاقچی چوب بازداشت و به مراجع قضایی معرفی شدند. از سوی دیگر، شاخص کیفی هوا دستکم در ۵۷ شهر ناسالم و خطرناک اعلام شد. از دیگر اخبار مرتبط با محیط زیست میتوان به بحران خشکسالی، پسماندها و آلاینده‌ها در مناطق مختلف اشاره کرد؛ در گزارش پیش رو به برخی از آنها پرداخته شده است.

آسیب رسانی به جنبه های مختلف محیط زیست در ایران کماکان ادامه دارد. از طرفی شهروندانی وجود دارند که به دلیل عدم آموزش یا نیازهای مالی دست به تخریب و آسیب رسانی به محیط زیست می زنند و از سوی دیگر نهادهای متولی در تلاش هستند تا از حجم این آسیب ها بکاهند، هر چند این تلاش ها قابل تقدیر است اما به نظر نمی آید میزان آن با شرایط محیط زیستی ایران تطبیق داشته باشد.

حیات وحش

حیات‌ وحش به کلیه جانداران از قبیل پستانداران، پرندگان، خزندگان و دوزیستان و تمام گیاهانی گفته می‌شود که به صورت وحشی و طبیعی بدون دخالت یا کمک انسان بر روی کره زمین زندگی کرده و آب و خوراک خود را خود تأمین می‌کند. اما دخالت و تصرف انسان در زیستگاه های طبیعی و مصرف بی‌رویه منابع طبیعی بسیاری از گونه های حیات وحش را در معرض انقراض قرار داده است.

در هفته‌ای که گذشت، معاون سازمان محیط زیست از اجرای طرح مشارکتی برای حفاظت از یوزپلنگ ایرانی در توران شاهرود خبر داد و گفت: این طرح با محوریت کاهش تعارضات دام و حیات‌وحش و جلب مشارکت مردمی اجرا می‌شود.

همچنین، شینا انصاری، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست اعلام کرد: یوز آسیایی که زمانی در دشت‌های وسیعی از غرب آسیا تا هند می‌دوید، امروز فقط در ایران باقی مانده و جمعیت آن در طبیعت، کمتر از ۳۰ قلاده تخمین زده می‌شود. از سال ۱۳۸۰ تاکنون، ۶۸ یوز تلف شده‌اند که ۸۵٪ آن ناشی از عوامل انسانی بوده است؛ یعنی بیشتر از طبیعت، ما عامل خطر شده‌ایم.

علاوه بر این، زهرا رفیعی، مدیر عملیات عمومی خارگ، از امضای تفاهم‌نامه‌ای با هدف حفاظت از آهوی ایرانی در جزیره خارگ خبر داد. این تفاهم‌نامه که در چارچوب مسئولیت اجتماعی «عملیات عمومی خارگ» تنظیم شده، با هدف حفاظت از گونه شاخص این جزیره یعنی آهوی گواتردار به امضا رسیده است.

از سوی دیگر، حسن عباس‌نژاد، مدیرکل حفاظت محیط زیست استان تهران، از شناسایی و کشف یک مرکز غیرمجاز فرآوری گوشت گراز در رودهن دماوند خبر داد. به گفته وی، در جریان عملیات مشترک محیط‌بانان و پلیس اطلاعات و امنیت عمومی فراجا، لاشه و اجزای ۳۸ رأس گراز وحشی که به‌طور غیرقانونی در یکی از استان‌های شمالی شکار شده بودند، در این مرکز زیرزمینی کشف و توقیف شد.

در هفته‌ای که سپری شد، فاروق سلیمانی، رییس اداره حفاظت محیط زیست مهاباد، از رهاسازی ۱۵ بال پرنده شکاری در طبیعت این شهرستان پس از مداوا خبر داد. وی روز سه‌شنبه در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا گفت که این پرندگان شامل گونه‌هایی مانند سارگپه، عقاب طلایی، پیغو و مرغ‌حق بودند که توسط دوستداران محیط زیست به اداره تحویل داده شده بودند. سلیمانی با اشاره به اینکه برخی از این گونه‌ها از جمله عقاب طلایی در فهرست گونه‌های در حال انقراض و تحت حمایت قرار دارند، افزود: بازگشت آن‌ها به طبیعت از اهمیت بالایی برخوردار است و می‌تواند گامی مؤثر در راستای حفظ و احیای این پرندگان باشد.

در ادامه این روند، حسین اکبری، معاون محیط زیست طبیعی اداره کل حفاظت محیط زیست استان اصفهان، این هفته توضیحاتی درباره وضعیت جسمی پلنگ نگهداری‌شده در مرکز قرنطینه و بازپروری حیات وحش کلاه قاضی ارائه داد. او گفت: «این پلنگ به دلیل نامساعد بودن وضعیت جسمی تحت مراقبت‌های ویژه قرار دارد و با توجه به اهمیت موضوع، بنا بر تأکید معاون رئیس‌جمهور و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست، تیمی از متخصصان برای بررسی وضعیت این گونه به اصفهان اعزام خواهند شد.» اکبری یادآور شد که این پلنگ آبان‌ماه ۱۴۰۲ از خراسان رضوی به اصفهان منتقل شده و پیش‌تر مدتی در باغ‌ وحش وکیل‌آباد مشهد نگهداری می‌شد.

در موردی دیگر، اصغر جوادیان، رییس اداره حفاظت و مدیریت حیات وحش اداره کل حفاظت محیط زیست البرز اعلام کرد که پلنگ ماده ایرانی که پیش‌تر در ارتفاعات البرز جنوبی از ناحیه جمجمه و فک بر اثر برخورد با تیغ‌های حیوان جوجه‌تیغی «تشی» زخمی شده بود، با وجود تلاش‌های دامپزشکان، تلف شد. این پلنگ که در حیات وحش دچار جراحت شدید شده بود، پس از انتقال به بیمارستان دامپزشکی دانشگاه آزاد اسلامی کرج تحت درمان قرار گرفت اما در نهایت جان خود را از دست داد. جوادیان تاکید کرد که این گونه پلنگ ماده از حیوانات ارزشمند و در معرض خطر انقراض است.

در این هفته، تصاویر و گزارش‌های متعددی از حضور گونه‌های حیات‌وحش در مناطق مختلف کشور توسط دوربین‌های تله‌ای ثبت شد. یک قلاده پلنگ در پارک ملی صیدوای شهرستان مهدیشهر مشاهده شد. ویدیویی از تولد نخستین کره گورخر ایرانی سال ۱۴۰۴ در پارک ملی کویر که جمعیت این گونه را به ۴۳ رأس رساند منتشر شد. همچنین تصویر یک قلاده خرس قهوه‌ای بالغ در ارتفاعات ترگور ارومیه ثبت شد. تصویری از بزرگ‌ترین مرال نر در استان گیلان نیز شکار شد که نشان‌دهنده رشد جمعیت این گونه ارزشمند است.

بازداشت و محکومیت متخلفان محیط زیستی

یکی از موضوعات مورد بحث محیط زیست مسئله حمایت از منابع طبیعی بوده و از سوی دیگر، حفاظت از جنگل‌ها، حیات وحش و جلوگیری از قاچاق چوب، شکار و صید بی رویه به عنوان بخشی از مقوله حفاظت از منابع طبیعی، و در نهایت حفظ محیط زیست تلقی می‌شود. بسیاری از حیوانات، به دلیل شکار غیرقانونی در معرض خطر قرار دارند.

طی یک هفته اخیر با تلاش محیط بانان و جنگل بانان، دستکم ۳۴ تن چوب در شهرستان آمل ضبط شد و در این راستا ۹ قاچاقچی چوب در شهرهای آمل، یاسوج و ساری بازداشت شدند. همچنین طی این مدت دستکم ۲۹ شکارچی غیرمجاز در استان هرمزگان و شهرهای گچساران، تفت، درگز، بیجار، جهرم و کامیاران بازداشت و به مراجع قضایی معرفی شدند.

از سوی دیگر، حاتم شیرچنگ، رئیس اداره پارک ملی ارسباران از توقیف سلاح شکاری و دستگیری شکارچیان در این منطقه حفاظت شده خبر داد.

در هفته گذشته، مدیرکل حفاظت محیط زیست استان اردبیل اعلام کرد که شکار و صید بی‌رویه پرندگان شکاری و قاچاق آنها به کشورهای حوزه خلیج فارس، دغدغه‌ها و نگرانی‌های جدی را در این استان به وجود آورده است.

در گزارشی دیگر، مدیرکل حفاظت محیط زیست استان اردبیل اعلام کرد یک متخلف صید پرندگان شکاری برای دومین بار دستگیر شده و مجموعاً به پرداخت بیش از سه و نیم میلیارد ریال جزای نقدی و حبس تعزیری محکوم گردیده است. این متخلف پیش‌تر نیز به جرم صید پرندگان شکاری کمیاب بازداشت و به پرداخت یک میلیارد و دویست و چهل میلیون ریال جزای نقدی به همراه حبس تعزیری محکوم شده بود.

افزون بر این، فرمانده یگان حفاظت منابع آبزیان شیلات استان بوشهر از مقابله جدی با صیدهای مخرب در آب‌های این استان خبر داد و اعلام کرد که دو فروند موتور لنج بدون مجوز صید در آب‌های جنوب استان توقیف شده‌اند.

در همین راستا، فرمانده مرزبانی استان بوشهر از توقیف سه فروند شناور صیادی متخلف با بیش از یک تن صید به همراه ادوات غیرمجاز در آب‌های مرزی استان خبر داد.

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان مازندران نیز از به پرواز در آمدن پهپادهایی با قابلیت دید در شب به منظور حفاظت از عرصه‌های هیرکانی و همچنین شناسایی قاچاقچیان چوب در جنگل های این خطه غربی استان خبر داد.

حق تنفس و هوای پاک

براساس گزارش‌ ها، سالانه تعداد پر شماری از شهروندان بر اثر آلودگی هوا جان خود را از دست می‌دهند. این مشکل علتی جز سو مدیریت و عدم توجه به کنوانسیون‌ها و قراردادهای بین‌المللی در این زمینه ندارد.

طی هفته‌ای که گذشت شاخص کیفی هوا در شهرهای اهواز ۵۰۰، سوسنگرد ۱۷۷، کاشان ۱۴۸، قهجاورستان ۱۱۶، بهبهان ۱۵۵، امیدیه ۱۵۶، اندیمشک ۱۵۶، رامهرمز ۱۴۷، شوشتر ۱۱، هندیجان ۱۵۵، یاسوج ۲۶۲، بهمئی ۱۶۵، عسلویه ۲۰۰، ماهشهر ۱۵۸، مشهد ۱۱۳، قصرشیرین ۵۰۰، کنگاور ۱۲۸، اصفهان ۱۱۸، خرمشهر ۳۳۳، دزفول ۱۵۱، آبادان ۲۹۸، شادگان ۱۵۶، هویزه ۲۵۷، اراک ۱۵۸، سرپل ذهاب ۵۰۰، بوشهر ۲۰۱، رودبار ۲۱۵، فهرج ۱۶۴، خرم‌آباد ۲۱۹، قروه ۱۸۰، مهاباد ۵۰۰، سردشت ۵۰۰، پیرانشهر ۷۴۰، ارومیه ۱۱۹، اشنویه ۲۹۳، بوکان ۱۱۷، پاوه ۴۴۴، تبریز ۴۰۰، بناب ۳۴۰، سهند ۲۰۵، ملایر ۱۵۰، نهاوند ۲۰۰، همدان ۱۵۰، اسدآباد ۱۵۰، تهران ۱۰۸، کرمانشاه ۲۸۲، عجب‌شیر ۴۹۷، شاهین‌دژ ۴۱۴، ایلام ۳۱۴، فردیس ۱۶۲، ساوجبلاغ ۱۳۲، خمینی‌شهر ۱۰۲، زرین‌شهر ۱۳۶، شاهین‌شهر ۱۱۵، مبارکه ۱۰۸، شازند ۱۵۲ و دلیجان ۱۲۴، ناسالم برای گروه های حساس، ناسالم برای تمام گروه ها، بسیار ناسالم و یا خطرناک اعلام شد.

شاخص کیفی هوا از صفر تا ۵۰ هوای پاک، ۵۱ تا ۱۰۰ هوای سالم، ۱۰۱ تا ۱۵۰ ناسالم برای گروه‌های حساس، ۱۵۱ تا ۲۰۰ ناسالم برای عموم، ۲۰۱ تا ۳۰۰ بسیار ناسالم و ۳۰۱ تا ۵۰۰ خطرناک است.

شاخص کیفی هوا (Air Quality Index) معیاری است که غلظت ترکیبات مختلف آلاینده موجود در هوا نظیر مونوکسید کربن، دی اکسید گوگرد، ترکیبات نیتروژن دار، اوزون و ذرات معلق (ذرات کوچک‌تر از ۱۰ میکرومتر و ذرات کوچک‌تر از ۲.۵ میکرومتر) را که دارای حدود مجاز متفاوت با واحدهای مختلف است به یک عدد بدون واحد تبدیل می‌کند و وضعیت آلودگی هوا را نمایش می‌دهد.

در هفته اخیر، شدت گرفتن پدیده گرد و غبار در مناطق غربی و جنوب‌غربی کشور، منجر به اختلال در فعالیت مدارس و هشدارهای جدی هواشناسی شده است. مدارس شهری و روستایی استان کردستان در تمامی مقاطع تحصیلی روز چهارشنبه ۲۴ اردیبهشت تعطیل اعلام شدند و در استان خوزستان نیز امتحانات مدارس در ۱۱ شهر به دلیل هشدار سطح نارنجی و احتمال وقوع طوفان تندری لغو شد.

افزون بر این، محمدرضا ظفرقندی، وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی با اشاره به تأثیر عوامل محیطی بر سلامت عمومی گفت: سالانه حدود ۵۰ هزار نفر در کشور بر اثر آلودگی هوا جان خود را از دست می‌دهند.

فقدان مدیریت بارش های حداقلی؛ خشکسالی و از بین رفتن منابع آبی

خشک‌سالی می‌تواند باعث عدم توازن در میزان آب و در نتیجه آن کمبود آب، نابودی گیاهان، کاهش عمق آب‌های سطحی و خاک مرطوب شود. این اتفاق زمانی رخ می‌دهد که تبخیر سطحی و تبخیر آب از گیاهان از حد معمول در مدت معین بیشتر شود. عدم مدیریت صحیح منابع آبی در کشور، اثرات جبران ناپذیر این مهم را عمیقتر میکند.

در هفته‌ای که گذشت، سرپرست سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان غربی با اشاره به کاهش بارندگی و کمبود منابع آبی در حوضه آبریز دریاچه ارومیه، بر ضرورت مدیریت مصرف آب بخش کشاورزی استان تاکید کرد.

همچنین، مدیرعامل شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور گفت: برای مقابله با تنش آبی، ۱۶۰ پروژه ملی در دست اجرا است تا کمترین اختلال در تأمین آب شرب و بهداشت ایجاد شود.

افزون بر این، محمدعلی اینانلو، کارشناس محیط زیست، با اشاره به وضعیت بحرانی قزوین گفت: آنچه اکنون تجربه می‌شود خشکسالی نیست، بلکه مرحله خشکیدگی است. او افزود: شاخص خشکیدگی در قزوین به ۱۰.۶ رسیده و اگر کاهش نیابد، منطقه وارد اقلیم بیابانی خواهد شد. اینانلو تأکید کرد که کاهش بارندگی، افزایش دما و افت منابع آبی مانند رودخانه باراجین، قزوین را با بحران زیست‌محیطی و اقتصادی جدی روبرو کرده است.

علاوه بر این، خبرگزاری انتخاب در گزارشی اعلام کرد رودخانه هریرود که از افغانستان وارد ایران می‌شود، سال‌ها پیش با احداث سد سلمان در مسیر خود مواجه شد و در سال گذشته نیز سد دیگری بر روی آن ساخته شد. این دو سد مانع از ورود آب به ایران شده‌اند و در حال حاضر، حتی مقدار اندکی آبی که در گذشته وارد کشور می‌شد نیز دیگر جریان ندارد. فقدان آب ورودی از این رودخانه، به‌طور مستقیم تحت تأثیر احداث سد پاشتان در افغانستان است.

گذشته از این، معاون وزیر نیرو در امور آب و آبفا اعلام کرد که در ماه‌های آینده، بارش مؤثری برای هیچ‌یک از مناطق کشور پیش‌بینی نمی‌شود. او با تأکید بر لزوم مدیریت منابع محدود آبی گفت: با توجه به شرایط پیش‌رو، مصرف آب باید بر اساس منابع موجود اولویت‌بندی شود و در این میان، تأمین آب شرب در صدر اولویت‌های وزارت نیرو قرار دارد.

در کنار سایر این موارد، گروهی از انجمن‌های بومی ایذه با صدور بیانیه‌ای نسبت به واگذاری غیرشفاف پروژه نیم‌میلیارد تومانی حفاظت از تالاب میانگران اعتراض کردند. در این بیانیه آمده است که این پروژه بدون مشارکت انجمن‌های محلی و برخلاف اصول کنوانسیون رامسر واگذار شده، در حالی که این نهادهای مردمی سال‌هاست با اقدامات داوطلبانه در زمینه آموزش، پایش، پاکسازی و حفاظت تالاب‌ها فعالیت دارند. آنان خواستار شفاف‌سازی روند واگذاری، شرح خدمات، و دفاع از حقوق نهادهای محلی توسط سازمان حفاظت محیط زیست شدند.

علاوه بر آنچه گفته شد، معاون استاندار و فرماندار ویژه شهرستان دهلران گفت: ۹۲٪ منابع آبی شهرستان در بخش کشاورزی مصرف می‌شود. مراد یگانه افزود: تسریع در نصب کنتورهای هوشمند بر روی چاه‌ها با همکاری کشاورزان در مدیریت مصرف منابع آب ضرورت دارد.

در پی تشدید تنش آبی در لرستان، فرماندار ویژه بروجرد، در جلسه بررسی طرح‌های حوزه آبفای این شهرستان خواستار تخصیص کامل اعتبارات برای تکمیل پروژه‌های حیاتی شد. قدرت‌الله ولدی تصریح کرد که تصفیه‌خانه بروجرد با وجود گذشت بیش از سه دهه، تنها ۵۱٪ پیشرفت داشته و برای بهره‌برداری به تأمین اعتبار نیاز دارد. ولدی همچنین با اشاره به ضرورت تجهیز چاه‌های آب، اورهال چشمه‌ها و رفع ناترازی برق، بر اهمیت نصب پنل‌های خورشیدی و ژنراتورها برای جلوگیری از قطع آب تأکید کرد و خواستار تسریع در تعیین تکلیف پروژه‌های مرتبط با مسکن ملی شد.

در همین راستا، مدیرعامل شرکت آب‌وفاضلاب لرستان با اشاره به تنش آبی جدی در استان، از نبود آب پایدار و مدیریت ضعیف منابع خبر داد. نورالدین نوریزدان در جلسه بررسی طرح‌های آبفای بروجرد گفت: لرستان با ۲۸۴۹ روستای درگیر تنش آبی و بدون سد مدیریتی، به‌شدت وابسته به منابعی همچون چاه‌ها، چشمه‌ها و قنوات است.

همچنین، مدیرکل حفاظت محیط زیست آذربایجان غربی در جریان بازدید از مسیر انتقال آب از سد کانی‌سیب تا دریاچه ارومیه اعلام کرد که این پروژه بخشی از برنامه‌های احیای دریاچه ارومیه و در راستای تأمین حق‌آبه زیست‌محیطی آن است.

در همین حال، منصور شیشه‌فروش، مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان، با اشاره به شرایط بحرانی منابع آبی در مرکز کشور گفت: ظرفیت فعلی سد زاینده‌رود ۳۷۶ میلیون مترمکعب است که نسبت به میانگین بلندمدت ۵۹٪ کاهش یافته و اکنون تنها ۳۰٪ از سد پر است. وی همچنین افزود که از مهر ۱۴۰۳ تاکنون، میانگین بارندگی در استان به ۱۱۴ میلی‌متر رسیده که نسبت به میانگین بلندمدت با کاهش ۳۸ درصدی مواجه است.

همچنین، حمید ظهرابی، معاون محیط‌ زیست طبیعی و تنوع‌زیستی سازمان حفاظت محیط‌ زیست کشور اعلام کرد که سازمان از آغاز به کار معدن بوکسیت تاش شاهرود موافق فعالیت این معدن نبوده است. وی با اشاره به اینکه معدن در خارج از مناطق چهارگانه محیط زیست قرار دارد، این موضوع را یکی از نواقص بزرگ قانون معادن دانست که باعث ایجاد عوارض زیست‌محیطی قابل توجه می‌شود. کوه شاهوار با پوشش گیاهی متنوع و زیستگاه گونه‌های جانوری مهمی مانند بز، کل، خرس و عقاب، از مهم‌ترین منابع آب سطحی منطقه و محل تأمین حیات در اطراف خود محسوب می‌شود. فعالیت‌های معدنی می‌تواند به تخریب این زیستگاه‌ها و منابع آبی منجر شود که تهدیدی جدی برای محیط زیست و حیات وحش منطقه است.

افزون بر این، سازمان‌های جهاد کشاورزی و آب و برق خوزستان با صدور اطلاعیه‌ای مشترک از ممنوعیت کشت شلتوک برنج در حوضه‌های کرخه، دز، کارون، مارون، جراحی و زهره خبر دادند. این تصمیم به دلیل تداوم خشکسالی و کاهش شدید منابع آبی اتخاذ شده است.

از سوی دیگر، رئیس کل دادگستری فارس از صدور اسناد تک برگ تمام تالاب‌های استان فارس به نام سازمان محیط زیست خبر داد و گفت: با دستور قضایی اسناد به نام محیط زیست صادر گردید.

در همین راستا، رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور اعلام کرد که تالاب‌های فارس در وضعیت بحرانی قرار دارند. شینا انصاری افزود که این تالاب‌ها به دلیل چالش‌های محیط‌زیستی در شرایط نگران‌کننده‌ای قرار دارند و نیازمند اقدامات علمی و حمایتی هستند. معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست کشور نیز نسبت به تخریب طبیعت غرب شیراز، تهدید منابع آب زیرزمینی و بی‌توجهی در این خصوص هشدار داد و خواستار ورود فعالانه‌تر برای رفع این معضلات شد.

همچنین، استاندار گیلان با اشاره به اینکه رودخانه‌های گیلان دچار چالش زیست محیطی هستند، گفت: ظرف محیط زیستی گیلان در خطر است.

آتش سوزی

به طور کلی جنگل‌ها در نتیجه عمل کربن گیری مرتباً گاز کربنیک هوا را که در اثر تنفس موجودات زنده و فعل و انفعالات شیمیایی و آلودگی های محیط زیست وارد هوا می‌شود جذب کرده و گاز اکسیژن را پس می‌دهد. از این رو باید مورد توجه ویژه ای قرار گیرند.

در هفته‌ای که گذشت، شیرزاد نجفی، مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری لرستان، از وقوع سه فقره آتش‌سوزی در اراضی کشاورزی، مراتع و جنگل‌های استان خبر داد و گفت: در مجموع حدود ۱۱ هکتار طعمه حریق شده است.

همچینین، رئیس اداره محیط زیست شهرستان کرمانشاه اعلام کرد که جنگل‌های این استان در معرض خطر هستند. محمدحسین فلاحتی افزود هرگونه تخریب، قطع درختان یا تصرف غیرمجاز بر اساس قانون پیگیری و متخلفان به دادگاه معرفی می‌شوند.