
- امیر نادر
- خبرنگار بیبیسی
قحطی در غزه در حال وقوع است و تنها چند قدم با صدها کامیون حاوی کمک که در خارج از مرزهای آن بلاتکلیف ماندهاند، فاصله دارد.
چگونه به این نقطه رسیدیم؟
سامانه یکپارچه طبقهبندی امنیت غذایی (IPC) که مورد حمایت سازمان ملل است، اصلیترین نهاد نظارت بر گرسنگی در جهان به شمار میرود.
ارزیابی این نهاد که نیم میلیون نفر، معادل یک چهارم از جمعیت فلسطینیهای غزه، در وضعیت قحطی به سر میبرند، به دلایل زیادی تکاندهنده است.
مهمترین دلیل، اذعان این گزارش به این است که این وضعیت «کاملاً ساخت بشر» است، و سازمانهای امدادرسان اسرائیل را به «مانعتراشی سیستماتیک» در مسیر ورود غذا به نوار غزه متهم کردهاند.
گزارش این نهاد میگوید که ساکنان شهر غزه با شرایط قحطی از جمله «گرسنگی مفرط، فقر شدید و مرگ» روبهرو هستند.
این گزارش همچنین میگوید که گرسنگی به سرعت در حال گسترش است و بر اساس روند فعلی، انتظار میرود قحطی در ماه سپتامبر در بخشهای گستردهتری از غزه رخ دهد.
این گزارش بر پایه سه شاخص اصلی به این نتیجه رسیده است:
- گرسنگی: حداقل یکی از هر پنج خانوار با کمبود شدید غذا مواجه است
- سوءتغذیه: تقریباً یکی از هر سه کودک یا بیشتر دچار سوءتغذیه حاد هستند
- مرگومیر: دستکم دو نفر از هر ۱۰ هزار نفر روزانه به دلیل گرسنگی مطلق یا ترکیب سوءتغذیه و بیماری جان میدهند
زمانی که دو مورد از این سه «آستانه» محقق شود، سامانه یکپارچه طبقهبندی امنیت غذای، وقوع قحطی را تأیید میکند.
این نهاد میگوید که شاخص «مرگومیر» در دادههای موجود به چشم نمیخورد، چون سامانههای نظارتی فروپاشیدهاند. این نهاد معتقد است اکثر مرگومیرهای غیر ناشی از جراحت ثبت نمیشوند.
بر اساس شواهد موجود و قضاوت کارشناسی، این نهاد به این نتیجه رسیده که آستانه مرگومیر قحطی نیز برآورده شده است.
این گزارش در حالی منتشر شد که وزارت بهداشت غزه که تحت کنترل حماس است، دو مورد مرگ جدید ناشی از سوء تغذیه را ثبت کرد و این تعداد کل مرگ و میر را به ۲۷۳ نفر، از جمله ۱۱۲ کودک، رساند.
بنیامین نتانیاهو، نخستوزیر اسرائیل، بارها وقوع گرسنگی در غزه را رد کرده و گفته است که اگر گرسنگی وجود دارد، مقصر آن سازمانهای امدادرسان و حماس هستند.
اسرائیل نهادهای امدادرسان بینالمللی نظیر سازمان ملل را متهم کرده که کمکهای پشت مرزهای غزه را تحویل نمیگیرند و به صدها کامیونی اشاره میکند که بلااستفاده متوقف شدهاند.
«کاملاً ساخت بشر»
منبع تصویر،Reuters
پس از هفتهها پخش تصاویر کودکانی گرسنه با شکمهای ورمکرده و استخوانهایی بیرونزده، بسیاری احساس میکنند نشانههای قحطی مدتهاست که نمایان بودهاند.
دسترسی فلسطینیها به غذا در طول جنگ تقریبا دوساله غزه همواره دشوار بوده است.
اسرائیل مدتهاست ورود کالا به غزه را محدود کرده، و این محدودیتها پس از آغاز جنگ در ۷ اکتبر ۲۰۲۳ که در پی حمله مرگبار تحت رهبری حماس به اسرائیل آغاز شد، افزایش یافت.
اما از مارس ۲۰۲۵، وضعیت به سرعت رو به وخامت گذاشت. اسرائیل تقریباً به مدت سه ماه، ورود هرگونه کالایی را به طور کامل به غزه مسدود کرد.
در پی فشارهای شدید بینالمللی، اسرائیل از اواخر ماه مه اجازه ورود محدود برخی کالاها را به غزه صادر کرد.
همچنین سیستم توزیع غذای جدیدی توسط گروه بحثبرانگیز آمریکایی به نام «بنیاد بشردوستانه غزه»(GHF) معرفی شد تا جایگزین سیستم توزیع تحت مدیریت سازمان ملل شود.
«بنیاد بشردوستانه غزه» دارای چهار مرکز توزیع غذا در مناطق نظامیشده است که فلسطینیها برای رسیدن به آن باید مسیرهای طولانی را با خطر طی کنند. این در حالی است که در سیستم سازمان ملل ۴۰۰ نقطه توزیع در سطح جامعه وجود داشت.
یافتن غذا برای فلسطینیها به فعالیتی مرگبار بدل شده، و آنها بهطور مکرر گفتهاند که باید بین گرسنگی و مرگ یکی را انتخاب کنند؛ اشارهای به تیراندازیهای تقریباً روزانه به افرادی که تلاش دارند در مراکز توزیع «بنیاد بشردوستانه غزه» کمک دریافت کنند.
سازمان ملل از کشته شدن دستکم ۹۹۴ فلسطینی در نزدیکی این مراکز از اواخر ماه مه خبر داده است؛ بخشی از هزار و ۷۶۰ نفری که هنگام تلاش برای دریافت کمک کشته شدهاند.
سازمان ملل میگوید اکثریت این افراد توسط نیروهای اسرائیلی هدف گلوله قرار گرفتهاند؛ موضوعی که شاهدان عینی و کادر درمانی در غزه نیز آن را تایید کردهاند. اسرائیل بارها این اتهامات را رد کرده است.
در قالب این سیستم، تحت نظارت اسرائیل، گرسنگی در غزه گسترش یافته است.
منبع تصویر،Reuters
با افزایش فشارها بر اسرائیل برای ورود بیشتر غذا، در اواخر ژوئیه این کشور اجازه ورود تعداد بیشتری کامیون کمک به غزه را داد و «وقفههای تاکتیکی» در درگیریها برقرار کرد تا کاروانهای کمک بتوانند بیشتر در منطقه حرکت کنند.
در هفتههای اخیر کمک بیشتری وارد شده و قیمتهای نجومی برخی اقلام در بازارها تا حدی کاهش یافته است. هرچند همچنان برای بسیاری از فلسطینیها قیمتها غیرقابلپرداخت باقی مانده است. در برههای، قیمت آرد به بیش از ۸۵ دلار برای هر کیلو رسید، گرچه این رقم بعدها کاهش یافت.
سازمان ملل و نهادهای امدادرسان میگویند که با وجود کاهش برخی محدودیتهای اسرائیل برای ورود غذا به غزه، همچنان موانع و محدودیتهای جدی در جمعآوری و توزیع کمکها وجود دارد.
این نهادها میگویند برای تأمین نیازهای اولیه مردم، روزانه باید ۶۰۰ کامیون کالا وارد غزه شود. در حالی که در حال حاضر کمتر از نیمی از این تعداد مجوز ورود پیدا میکنند.
اسرائیل همچنین اجازه پرتاب هوایی کمکها را داده؛ اقدامی که از سوی نهادهای بشردوستانه ناکارآمد، خطرناک و در نهایت اقدامی انحرافی توصیف شده است.
اتهام اسرائیل مبنی بر مسئولیت حماس در بحران گرسنگی نیز با انتقادات مواجه شده است. گزارشهای متعدد، از جمله یک گزارش داخلی دولت آمریکا نشان دادهاند که هیچ شواهدی از انحراف سیستماتیک کمکها توسط حماس وجود ندارد.
البته غارت گسترده کامیونهای حامل کمک در غزه وجود دارد، اما سازمانهای امدادی میگویند بیشتر این غارتها توسط جمعیت ناامید و برخی گروههای سازمانیافته برای فروش مجدد صورت میگیرد.
در نهایت، نهادهای امدادرسان ماههاست هشدار میدهند که برای جلوگیری از گرسنگی و قحطی، غزه باید مملو از کمکهایی شود که از راه زمینی وارد میشوند، اما اسرائیل همچنان محدودیتهایی را اعمال میکند.
پاسخ اسرائیل
شماری از مقامات دولت اسرائیل گزارش سامانه یکپارچه طبقهبندی امنیت غذایی را رد کردهاند.
وزارت امور خارجه اسرائیل این نهاد را متهم کرده که «گزارشی ساختگی و سفارشی برای هماهنگی با کارزار جعلی حماس» منتشر کرده است.
نهاد نظامی اسرائیل موسوم به «کواگات» (هماهنگکننده فعالیتهای دولتی در سرزمینها) که مسئول مدیریت گذرگاههای ورودی به غزه است، گزارش سامانه یکپارچه طبقهبندی امنیت غذایی را «گزارشی نادرست و مغرضانه بر پایه دادههای ناقص از سازمان تروریستی حماس» توصیف کرده است.
در میان سایر انتقادات، اسرائیل میگوید«سامانه یکپارچه طبقهبندی امنیت غذایی، استاندارد جهانی خودش را تغییر داده» و آستانه قحطی را از ۳۰٪ به ۱۵٪ کاهش داده و همچنین «کاملاً از معیار دوم یعنی نرخ مرگومیر چشمپوشی کرده است».
سامانه یکپارچه طبقهبندی امنیت غذایی این اتهامات را رد کرده و میگوید از استانداردهایی دیرینه استفاده کرده که پیشتر نیز در شرایط مشابه به کار رفتهاند.
اتهام اسرائیل مبنی بر استفاده این نهاد از «دادههای حماس» ظاهراً به این واقعیت اشاره دارد که بخشی از گزارشدهی درباره سوءتغذیه در غزه از سوی وزارت بهداشت تحت کنترل حماس منتشر میشود.
با این حال، دادههای این وزارتخانه درباره مرگومیر و جراحات در طول جنگ، بهطور گستردهای قابل اعتماد دانسته شده است.
پاسخها به گزارش سامانه یکپارچه طبقهبندی امنیت غذایی از سوی نهادهای سازمان ملل و رهبران بینالمللی شدید بوده است.
آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل، گفت اسرائیل به عنوان قدرت اشغالگر «متعهد به وظایفی روشن طبق حقوق بینالملل است. از جمله تضمین تأمین غذا و خدمات درمانی برای جمعیت. ما نمیتوانیم اجازه دهیم این وضعیت با مصونیت ادامه پیدا کند».
تام فلچر، رئیس امور بشردوستانه سازمان ملل، گفت قحطی نتیجه مستقیم «مانعتراشی سیستماتیک» اسرائیل در ورود کمکها به غزه است.
در همین حال، دیوید لمی، وزیر امور خارجه بریتانیا گفت: «امتناع دولت اسرائیل از اجازه ورود کمک کافی به غزه، این فاجعه ساخت بشر را رقم زده است. این یک رسوایی اخلاقی است.»
فولکر تورک، رئیس امور حقوق بشر سازمان ملل گفت: «استفاده از گرسنگی به عنوان سلاح جنگی، جنایت جنگی است و مرگهای ناشی از آن میتواند مصداق جنایت جنگی قتل عمد نیز باشد.»
یورش به شهر غزه
اسرائیل این هفته مجوز فراخوان دهها هزار نیروی ذخیره برای اجرای یورش و اشغال بحثبرانگیز شهر غزه را صادر کرده است. این منطقهای است که سامانه یکپارچه طبقهبندی امنیت غذایی در آن وقوع قحطی را اعلام کرده است.
نتانیاهو میگوید این اشغال بهترین گزینه برای شکست حماس، پایان جنگ و بازگرداندن گروگانهای اسرائیلی از غزه است.
این یورش بهطور بالقوه باعث آوارگی اجباری حدود یک میلیون فلسطینی ساکن شهر غزه و مناطق اطراف آن خواهد شد. اسرائیل قبلاً به کادر درمانی و نهادهای امدادی دستور داده تا برای تخلیه منطقه آماده شوند.
بیانیه مشترک شماری از نهادهای سازمان ملل از جمله یونیسف، برنامه جهانی غذا و سازمان جهانی بهداشت، درباره این عملیات هشدار داده و گفتهاند: «این حمله میتواند عواقب فاجعهبار بیشتری برای غیرنظامیانی داشته باشد که هماکنون نیز در شرایط قحطی زندگی میکنند.«
«بسیاری از افراد، بهویژه کودکان بیمار و دچار سوءتغذیه، سالمندان و افراد دارای معلولیت، ممکن است قادر به تخلیه منطقه نباشند.»