تجاوز نظامی روسیه به اوکراین که کم‌کم به چهارمین سال رسیده، در حال کشیده‌شدن به خزر، دریای مشترک پنج کشور از جمله روسیه و ایران است؛ دریایی که به درخواست همین دو کشور «دریای غیرنظامی» عنوان شده بود.

ارتش اوکراین در آخرین روزهای دسامبر ۲۰۲۵ و آذر ۱۴۰۴ ادعا کرد که یک سکوی نفتی و یک فروند شناور گشتی روسیه را در دریای خزر هدف قرار داده است.

اوکراین گفته تاسیسات نفتی مسکو را که منبع تأمین مالی جنگ را فراهم می‌کند، هدف مشروع نظامی تلقی می‌کند و آن را هدف قرار می‌دهد. اوکراین ادعا می‌کند که در سه هفته گذشته دست‌کم دو بار دیگر این سکوی نفتی را در سواحل خزر هدف قرار داده است.

میدان نفتی فیلانوفسکی که اوکراین مدعی سه حمله به آن است، از میادین بزرگ نفت و گاز روسیه در دریای خزر است که بیست سال پیش کشف شد و «ولادیمیر پوتین» رهبر روسیه حدود ده سال پیش آن را افتتاح کرد؛ اما این حملات فقط یکی از اقدامات نظامی اوکراین در دریای خزر است.

کمتر از ده روز پیش از این حمله، اوکراین اعلام کرد که دو کشتی مورد استفاده روسیه برای تبادل سلاح با جمهوری اسلامی ایران را در دریای خزر هدف قرار داده و مدعی شد این دو کشتی به نام‌های «کمپوزیتور رخمانینوف» و «واسیلی ساریتسکوف» به دلیل انتقال سلاح بین روسیه و ایران، تحت تحریم آمریکا قرار داشتند.

دو کشتی نزدیک ساحل جمهوری داغستان روسیه هدف قرار گرفتند. پهپادهای اوکراینی پنجشنبه ۱۱ دسامبر برابر با ۲۰ آذر هم حمله دیگری به سکوهای نفتی روسیه در ساحل دریای خزر کرده بودند.

دریای خزر که تا پیش از فروپاشی شوروی، پهنه آبی مشترک بین دو کشور بود، با استقلال جمهوری‌های شوروی دارای پنج کشور ساحلی شد. جمهوری آذربایجان، قزاقستان و ترکمنستان سه کشور جدیدی بودند که خواهان آزادی عبور‌و‌مرور کشتی در خزر بودند، اما به اصرار ایران و روسیه قرار شد این دریا منحصراً برای کشتیرانی این پنج کشور باقی بماند و هیچ استفاده نظامی از آن علیه دیگر دولت‌ها نشود.

روسیه در جریان حمایت از حکومت «بشار اسد» برای اولین بار دست به حمله نظامی علیه یک کشور از مبدأ خزر زد و شناورهای نظامی آن از نزدیکی مناطق آبی ایران در دریای خزر، اهداف مخالفان اسد را در سوریه بمباران کردند. پیش از این جمهوری آذربایجان مدعی شده بود که در زمان جنگ با ارمنستان، روسیه با انتقال سلاح از مسیر دریای خزر به ارمنستان کمک نظامی کرده بود.

مدتی بعد، با شروع تجاوز نظامی روسیه به اوکراین، مسکو از دریای خزر اهدافی در اوکراین را با موشک‌های کروز هدف قرار داد و برای دومین بار پیمان خود را درباره دریایی که قرار بود غیرنظامی باشد، شکست. این حمله منجر به هدف قرار گرفتن اهداف مسکونی در اوکراین و کشته‌شدن پنج نفر در این کشور شد. با این اقدامات نظامی، روسیه به‌سرعت پای جمهوری اسلامی ایران را هم به این نقض پیمان کشاند و تهران را شریک خود در تجاوز نظامی به اوکراین کرد.

«محمدجواد ظریف» وزیر خارجه وقت جمهوری اسلامی در یک فایل صوتی محرمانه که به بیرون درز کرد، درباره حمله از روی خزر به سوریه گفته بود که روسیه می‌توانست این حمله از از روی ناوگان دریایی خود در مدیترانه انجام دهد که به مراتب نزدیک‌تر به خاک سوریه بود اما به طور تلویحی گفته بود که با این عمل به دنبال درگیر کردن ایران بود.

مدتی پس از شلیک‌های مرگبار روسیه از دریای خزر علیه اوکراین، وزارت خارجه این کشور در نامه‌ای رسمی از کشورهای ساحلی دریای خزر از جمله ایران خواسته بود مانع استفاده روسیه از این دریا برای اقدامات تهاجمی شوند. بیانیه وزارت خارجه اوکراین می گفت «پرتاب موشک از منطقه خزر به سوی اوکراین و همچنین حمله به زیرساخت‌های انرژی صادراتی از خزر، نقض بند “استفاده صرفاً برای مقاصد صلح‌آمیز” در کنوانسیون رژیم حقوقی دریای خزر است.»

کمی بعدتر اوکراین از این کشورها خواست از نظامی‌سازی بیشتر دریای خزر جلوگیری کنند. هم‌زمان، اوکراین با هدف قطع منابع مالی جنگ، تأسیسات نفتی خزر و کشتی‌های روسی تحت تحریم را هدف قرار داد و این اقدامات را اهداف مشروع دانست تا به گفته این کشور باعث کاهش درآمدهای نفتی روسیه و مختل‌کردن فعالیت‌های «ناوگان سایه» این کشور شود.

مدتی بعد با مشخص‌شدن فروش پهپادهای انتحاری شاهد-۱۳۶ ساخت جمهوری اسلامی به روسیه، ایران متهم به مباشرت در تجاوز نظامی به اوکراین شد. اتحادیه اروپا و بریتانیا اعلام کردند که تسلیحات جمهوری اسلامی از مبدأ بندر امیرآباد ایران با هواپیماهای شرکت ایران‌ایر به روسیه ارسال می‌شود. ۲۷ کشور اتحادیه اروپا همراه با بریتانیا، بندر امیرآباد و شرکت هواپیمایی ایران‌ایر را تحریم کردند. برای اولین بار بخشی از خاک ایران در سواحل دریای خزر بابت جنگ روسیه و اوکراین تحریم شد.

مقررات مخاصمات مسلحانه و حقوق جنگ به کشوری که زیر حمله نظامی است اجازه می‌دهد تاسیسات نظامی کشور مهاجم را هدف قرار دهد. به همین دلیل است که اوکراین به‌صراحت می‌گوید به تأسیسات نفتی روسیه در خزر حمله می‌کند.

 با وجود این شرایط، هنوز ایران از عکس‌العمل مستقیم اوکراین که می‌تواند آن را در قالب دفاع مشروع توجیه کند مصون مانده است؛ هرچند دامنه جنگ به دریای خزر کشیده شده است؛ دریایی که ایران یکی از پنج کشور ساحلی آن است و حتی نام جمهوری اسلامی نیز به میان آمده است.