نوید محبی مدیر کنشگری در اتحادیه ملی برای دموکراسی در ایران (نوفدی)
قانون مهسا گامی مهم درجهت رسیدگی به نقض عمیق حقوقبشر و تروریسم مرتبط با رژیم ایران است
این روزها قانون مهسا که در مجلس نمایندگان آمریکا مطرح شده، سروصدای زیادی درمیان جامعه ایرانی-آمریکایی به راه انداخته و بحثهای مختلفی درباره آن در جریان است.
در این مقاله به سوالاتی که در رابطه با قانون مهسا مطرح است، پاسخ داده میشود.
۱- قانون مهسا چیست؟
قانون مهسا که با نام HR589 نیز شناخته میشود، یک لایحه معرفیشده از طرف جیم بنکس، عضو جمهوریخواه مجلس نمایندگان آمریکا، است که شخص رهبر جمهوری اسلامی، رئیسجمهوری و تمامی منصوبین و عوامل دخیل در بنگاههای اقتصادی تحت نظرشان را که در نقض حقوقبشر و فعالیتهای تروریستی نقش دارند، با اعمال تحریمهای سختگیرانه نظیر ضبط اموال و منع صدور ویزا، بهطور بالقوه هدف قرار میدهد.
۲- مهسا امینی کیست و چرا این لایحه به نام او نامگذاری شده است؟
مهسا امینی زن جوانی بود که قتل غمانگیزش بهدست گشت ارشاد به عاملی برای اوجگیری مجدد اعتراضات در ایران تبدیل شد. به جهت گرامیداشت یاد و نام او، به پیشنهاد جامعه ایرانی-آمریکایی، جیم بنکس عنوان این لایحه را به افتخار نام او انتخاب کرد.
۳- قانون مهسا چه تفاوتی با تحریمهای قبلی دارد؟ آیا اقدامی تکراری است؟
درحالیکه تحریمهای مشابهی قبلا وجود داشته، قانون مهسا تنها قانون شامل اقدامات عملی است که در حال حاضر روی میز اعضای کنگره قرار دارد و بهطور خاص به موضوع حقوقبشر در ایران میپردازد. این لایحه یک محدودیت زمانی برای پاسخ دولت ایجاد میکند و رئیسجمهوری را موظف میکند تا به کنگره گزارش دهد و همچنین اطمینان حاصل میکند که قوه مقننه آمریکا اختیارات نظارت و پاسخگو کردن قوه مجریه را داشته باشد.
قانون مهسا فرایند دقیقی برای معرفی افرادی که شرایط تحریم را دارند، تعیین میکند. این قانون در روندی ساده، رئیسجمهوری آمریکا را به در نظر گرفتن حتی عوامل سطح پایینتر درگیر در نقضحقوقبشر، مانند قضات، دادستانها و روسای پلیس محلی، قادر میسازد. در صورت تصویب این قانون، رئیسجمهوری موظف است گزارش اولش را ظرف ۹۰ روز به کنگره ارائه کند و پس از آن، این گزارشدهی باید بهصورت خودکار هر سال یکبار انجام گیرد. این لایحه همچنین سازمانهای غیردولتی و گروههای حقوقبشری را تشویق میکند تا ازطریق رئیس و نفر ارشد کمیتههای امور خارجی مجلس نمایندگان و مجلس سنا، اسامی را برای بررسی اینکه آیا مشمول تحریم میشوند یا خیر، ارائه کنند؛ در آن صورت، اگر این درخواست بررسی از طریق این ۴ نفر بهدست قوه مجریه برسد، رئیسجمهوری باید ظرف ۶۰ روز درمورد آن اسامی به کنگره گزارش دهد. بهعلاوه، این قانون میتواند علیه صاحبمنصبان و رهبران آینده رژیم، ازجمله رهبر و رئیسجمهوری بعدی، نیز اعمال شود.
۴- آیا قانون مهسا رئیسجمهوری را مجبور به تحریم کسی میکند؟
طبق این قانون، رئیسجمهوری آمریکا بهصورت ازپیش تعیینشده مجبور به اعمال تحریم علیه هیچ فرد یا نهادی نیست. براساس بندی از این قانون، رئیسجمهوری صرفا موظف است ظرف ۹۰ روز پس از تصویب این قانون و پس از آن، سالانه تعیین کند که آیا افراد و نهادهای ارجاعشده شرایط لازم برای تحریم را دارند یا خیر؛ اگر هم شامل تحریم نمیشوند، رئیسجمهوری باید آن را توضیح دهد. همچنین رئیسجمهوری باید درمورد اینکه آیا قصد تحریم این افراد را دارند یا خیر، از پیش اطلاع دهد. پاسخ قوه مجریه میتواند طبق صلاحدید رئیسجمهوری بهصورت محرمانه یا غیرمحرمانه باشد.
۵- آیا قانون مهسا مکانیسمهای تحریم جدیدی را معرفی میکند؟
خیر، قانون مهسا هیچ مکانیسم تحریمی جدیدی را معرفی نمیکند. قانون مهسا به قوانینی که پیشتر تصویب یا صادر شدهاند، اتکا میکند. این قوانین شامل «تحریمهای جامع ایران، پاسخگویی، و قانون واگذاری سال ۲۰۱۰» مصوب کنگره میشوند و همچنین سه دستور اجرایی مختلف که به ترتیب رئیسجمهوریهای پیشین، یعنی بوش، اوباما و ترامپ، صادر کردهاند. درست است که قانون مهسا قوانین تحریمی جدید را معرفی نمیکند، اما علاوهبر اضافهکردن نقش نظارتی کنگره در این فرایند، چارچوب روشنی برای اجرا و بررسی سالانه این تحریمها ارائه میکند که در نوع خود بسیار اهمیت دارد.
۶- آیا قانون مهسا بر توانایی ایالات متحده برای ورود مجدد به برجام تاثیر میگذارد؟
قانون مهسا تحریمهایی را که با فرمان اجرایی صادر شدهاند، در صورت تصویب به قانون تبدیل نمیکند. این قانون در درجه اول بر موضوعات مرتبط با حقوقبشر تمرکز میکند و ارتباطی با تحریمهای هستهای و برنامه اتمی رژیم ایران ندارد. بنابراین نگرانی برخی از دموکراتها مبنیبر اینکه این قانون ممکن است دست رئیسجمهوری آمریکا را برای مذاکره با رژیم ببندد، صحیح نیست. ضمن اینکه اعضای ارشد رژیم ازپیش تحریمشدهاند، بنابراین تحریم سایر مقامهای رژیم که احتمالا افراد ردهپایینتری باشند، نباید مشکلی ایجاد کند. صرفنظر از آثار و تبعات قانون مهسا، برجام به نوبه خود یک توافق عمیقا معیوب است و واقعیتهای میدانی و شرایط سیاسی در ایران هم نسبتبه پیش از برقراری توافق ۲۰۱۵ بهشدت تغییر کرده است.
۷- قانون مهسا چه تاثیری بر جامعه ایرانی-آمریکایی داشته است؟
قانون مهسا تاثیر عمیقی بر جامعه ایرانی-آمریکایی و متحدکردن آنان پیرامون یک فعالیت مدنی داوطلبانه داشته است. تعداد بیشماری از ایرانیان آمریکایی با ارسال نامه به نمایندگان محل زندگیشان، تماس با قانونگذاران، سفرکردن از سراسر ایالات متحده به کنگره جهت دیدار و قانعکردن نمایدگان و کارزارهای فضای مجازی در این فعالیت شرکت کردند که برای بسیاری از فعالان جوان، این نخستین حضورشان در یک حرکت مدنی بود.
این قانون از آنجا که نام مهسا را یدک میکشد، خودبهخود توجه بسیاری از ایرانی-آمریکاییها را جلب کرده است. ایرانیان مقیم آمریکا ارتباط عاطفی عمیقی با جنبش اعتراضی ایران پیدا کردهاند و از آنکه میدیدند نام مهسا، نماد این دور از اعتراضات، بر این قانون گذاشته شده است، توجهشان به این لایحه بسیار بیشتر شد. همچنین، نقش پررنگ زنان در این دور از اعتراضات، زنان ایرانی-آمریکایی را از اینکه میدیدند خواهرانشان در ایران شجاعانه نظام آپارتاید جنسیتی را به چالش میکشند، به شور و حرکت واداشت. تحرک جامعه ایرانی-آمریکایی پیرامون قانون مهسا، نشاندهنده گامی مهم درجهت ایجاد قدرت سیاسی برای جامعه ایرانیان مقیم آمریکا و الگویی برای تحرکات سیاسی آینده است.
۸- اهمیت قانون مهسا در زمینه رسیدگی به نقض حقوقبشر و تروریسم مرتبط با رژیم ایران چیست؟
قانون مهسا گامی مهم درجهت رسیدگی به نقض عمیق حقوقبشر و تروریسم مرتبط با رژیم ایران است. در شش سال گذشته، از آغاز خیزش انقلابی در ایران که امروز هم شاهد ادامه آنیم، جمهوری اسلامی از همان شگردهای وحشیانه شکنجه، زندان و اعدام برای سرکوب مردم خود استفاده کرده است. وقت آن است که عوامل رده میانی و کسانی که در خیابانها دست به کشتار میزنند و کسانی که غالبا کمتر شناخته شدهاند نیز مسئول نگاه داشته شوند. این قانون یک فرصت قابل توجه برای کنگره بهمنظور اتخاذ اقدامی قاطع و موضعی قابل توجه در راستای عدالت و تغییر است که تاثیر آن سالها در جامعه ایرانی-آمریکایی احساس خواهد شد.
۹- بعد از قانون مهسا چه میآید؟
قانون مهسا اگرچه گامی مهم به شمار میرود، بهتنهایی برای رسیدگی به نقض فاحش حقوقبشر در جمهوری اسلامی کافی نیست. این قانون اما راه را برای توسعه و اجرای قوانین بیشتر که بر نقض حقوقبشر در ایران و حمایت از قربانیان متمرکز است، هموار میکند. اگر از روح حاکم بر قانون مهسا که همان اولویت حقوقبشر بر سیاستهای آمریکا درقبال ایران است در قانونگذاریها و سیاست خارجی آینده آمریکا استفاده شود، این امر تحریمهای موجود را موثرتر و همچنین جنبش اعتراضی ایرانیان را نیز تقویت میکند. این قانون درنهایت به یک ایران باثباتتر و دموکراتیکتر کمک خواهد کرد، مسئلهای که که هم به نفع مردم ایران خواهد بود و هم جامعه بینالمللی از آن نفع خواهد برد.
۱۰- چشمانداز تصویب این قانون در کنگره و امضای آن بهدست رئیسجمهوری چگونه است؟
این لایحه تا به امروز از حمایت گسترده دو حزبی و همچنین از حمایت نمایندگان ارشد دموکرات برخوردار بوده است. گرچه تصویب آن در مجلس نمایندگان آمریکا که اکثریت جمهوریخواه ادارهاش میکنند، آسانتر به نظر میرسد، در سنای آمریکا اکثریت با دموکراتهاست و درصورت چراغ سبز نشان ندادن کاخ سفید ممکن است سنای ایالات متحده بتواند جلو تصویبش را بگیرد تا رئیسجمهوری مجبور به وتوی آن نشود. با این حال، آنچه که شاید بتواند عامل نهایی برای تصویب این لایحه و تبدیل آن به قانون شود، استمرار مشارکت جامعه ایرانی-آمریکایی و فشار افکار عمومی باشد.
*نوید محبی، از مدیران اتحادیه ملی برای دموکراسی در ایران (نوفدی) یکی از افرادی است که پیگیر تصویب این طرح در کنگره آمریکاست
به کانال تلگرام سایت ملیون ایران بپیوندید