الهه خوشنام خبرنگار –بی بی سی فارسی
بیست و نهمین دوره فستیوال تئاتر ایرانی- کلن، به مدت سه روز از هشتم تا دهم دسامبر ۲۰۲۳ (۱۸ تا ۲۱ آذر ۱۴۰۲) برگزار می شود. جشنوارهای که با همه فراز و فرودها در گذر سالها، همچنان سر پا مانده و جایگاه خود را برای علاقمندان به تئاتر در خارج از ایران حفظ کرده است.
سال گذشته حرف و حدیثها درباره برگزاری فستیوال بسیار زیاد بود. عدهای با برگزاری آن مخالف بودند زیرا در شرایطی که «جنبش زن، زندگی، آزادی» در اوج خود بود، برگزاری فستیوال را مناسب نمیدانستند. اما در عمل نگاه جشنواره معطوف به همین جنبش شد. جشنوارهای پربار در شش روز.
امسال اما مدیر فستیوال، بهرخ بابایی اعلام کرد که جشنواره تئاتر کلن تنها در سه روز برگزار میشود. بهرخ بابایی در توضیح کوتاه شدن مدت جشنواره به بیبیسی فارسی میگوید: «سختی ها و مشکلات سال گذشته باعث شد که ما خیلی دیر به فکر برگزاری جشنواره بیافتیم. در کنار آن جنگ در اوکراین، مسائل اقتصادی و تورم مانند دیگر کشورها در آلمان هم تاثیر گذار بود. با بودجهای که در اختیار داشتیم بیشتر از این نمیتوانستیم از هنرمندان دعوت کنیم.»
امسال چهار گروه تئاتری از فرانکفورت، برلین، پاریس و نروژ در این فستیوال حضور خواهند داشت.
«نسخه آزمایشی» کاری از گروه تئاتر کارن از نروژ، با متنی از علی حاتمی نژاد که مهدی خانیپور آن را کارگردانی کرده است، در نخستین روز جشنواره به نمایش در میآید. داستان زوجی که بر اثر اتفاق در شهری خالی از سکنه به ناچار باید با هم زندگی کنند. نویسنده اما به دنبال کلید ماجرا است که در یک نقطه عطف تاریخی است. در عصری که مردم بیشتر به همزیستی مسالمت آمیز نیاز دارند تا بتوانند از مسائل شیطانی دور نگاه داشته شوند.
مهدی خانیپور درباره تئاترش به بیبیسی فارسی میگوید: «ما به خاطر حضور دیگران است که دست به خشونت نمیزنیم. شاید از قضاوت دیگران میترسیم که اجازه نمیدهیم آن خشونت پنهانی نهفته، مانند هیولایی از درونمان بیرون بیاید.»
سال گذشته از نیلوفر بیضایی «از سنگهای بی نام و نشان تا مهسا دختر ایران» را در جشنواره کلن شاهد بودیم. گروه تئاتری «دریچه» از فرانکفورت در روز دوم، کاری را با عنوان «همه آنهائی که میشناسیم» با کارگردانی نیلوفر بیضایی بر اساس متنی از روشنک مرادی به نمایش خواهد گذاشت. خانم بیضایی یک بار دیگر با تکیه بر موضوع جنبش «زن، زندگی، آزادی» به فستیول کلن آمده است.
او در توضیح تکرار این موضوع میگوید: «دغدعه فکری من همچنان به دنبال این جنبش است و من فکر میکنم این جنبش پایان نیافته و همچنان ادامه دارد.»
«بیم و امید» افغانها
گروهی که از برلین میآیند دوازده جوان افغان مهاجر هستند. در سالهای گذشته هم گروههای افغانستانی اغلب در فستیوال شرکت داشتند که خود دلیلی است بر پافشاری مدیر جشنواره برای حضور آنها.
بهرخ بابایی در اینباره به بیبیسی فارسی میگوید: «من چند سالی در افغانستان زندگی کردم و افغانستان پیش از تسلط طالبان را وطن دوم خود میدانم. اما جدا از این مساله خودم را موظف میدانم به جوانانی که از آن کشور گریختهاند و با انواع و اقسام مشکلات باز هم همچنان به کار هنری میپردازند، کمک کنم تا عرصه بر آنها تنگتر نشود. حضور آنها سبب رنگینتر شدن فستیوال هم میشود. همه آنها جوان هستند و با ذوق و شوق.»
گروه تئاتر افغانستانی «آوا»، امسال با نمایش «بیم و امید» به صحنه میآید. فرشته ساداتی کارگردان و نویسنده متن، سرگذشت جوانانی را که از افغانستان به سایر کشورها گریختهاند همراه با شعر و رقص به نمایش درآورده است. او که خود در سن هفده سالگی به آلمان آمده میگوید: «من کارم را در افغانستان شروع کردم اما نه تنها از سوی فامیلم حمایت نشدم که تهدید هم شدم و به همین سبب تن به مهاجرت دادم تا بتوانم به کارهای هنری مورد علاقهام بپردازم.»
فرشته ساداتی را چند سال پیش در تئاتر «اگر که عشق گناه است» کاری از نیلوفر بیضایی دیده بودیم که به زبان دری شعرهایی را از زبان زنان تاجیک و افغان به اجرا در آورد.
«اینا میخوان لخت شن»
آخرین شب فستیوال شاهد کاری از گروه تئاتر «شمشیر» خواهیم بود. این گروه، نمایشی با عنوان «اینا میخوان لخت شن» را به کارگردانی و نویسندگی منوچهر نامورآزاد به صحنه میآورد. یک کمدی سیاه که از یک داستان واقعی الهام گرفته شده است. منوچهر نامورآزاد ترجیح می دهد عمق فاجعه را با زبانی طنز آلود بیامیزد.
او درباره این نمایش به بیبیسی فارسی گفت: «در محافل گوناگون اعم از داخل ایران یا خارج از آن، از حوادثی که در کشورمان میگذرد جوکهای زیادی میسازند. متنی را که نوشتهام در واقع از یک بازجوئی واقعی به دست من رسیده، سوالهای بازجویان واقعا سوررآلیستی است. این فاجعه آن قدر عمیق است که تبدیل میشود به یک طنز سیاه. من فکر کردم تماشاگران این قصه تلخ را همراه با خنده بیشتر حس میکنند و میفهمند.»
دیالوگهایی از نمایشنامه «اینا میخوان لخت شن»:
بهزاد: می بینی چه خر تو خریه. تو دادگاهشون این جورین، وای به جاهای دیگه.
پروانه: مگه برای تو عجیب بود؟ ما که از اول میدونستیم.
بهزاد: واقعا برای این همه جرمی که به ما نسبت داد هیچ دلیلی وجود نداشت.
پروانه: معلومه که دلیل وجود داشت. راستش حق با این قاضی است. مجرم بودنمون رو پیشونیمون نوشته و اونها خوب می تونن بخونن.
بهزاد: کدوم جرم، چی رو پیشونیمون نوشتن؟
پروانه: نوشته ضد انقلاب اسلامی، ضد انقلاب آخوندی. اونها هم خوب تشخیص دادن که ما از اونها نیستیم و اونهام از ما نیستن.
منوچهر نامورآزاد همراه با مرضیه علیوردی، علی کامرانی و حمید سیاح زاده در این نمایش نقش آفرینی خواهد کرد.
رقص «رومنا» در نخستین روز بازگشایی، زینت بخش جشنواره خواهد بود. این اجرا در واقع مفسر شعر و موسیقی است.
فستیوال کلن بجز در سالهای دوران کرونا همیشه بطور مرتب برگزار شده است. جشنوارهای که مجید فلاح زاده و بهرخ بابایی از بنیانگزارن آن هستند. از حالا باید منتظر سیامین سال برگزاری آن بود.