ایران وایر
با انتشار جزییات تکان‌دهنده از آخرین ساعات زندگی «نیکا شاکرمی»، معترض ۱۶ ساله‌ای که «بی‌بی‌سی» جهانی اسناد مربوط به نحوه به قتل رساندن او توسط نیروهای سپاه را منتشر کرده، رسانه‌های وابسته به حکومت دوباره دست به‌کار شده‌اند تا روایت «خودکشی» نیکا را بازتکرار کنند. هدف چیست؟
***
خبرگزاری‌ها و ارزشی‌ها مشغول کارند
روز ۱۱اردیبهشت۱۴۰۳، سرویس جهانی «بی‌بی‌سی»، در گزارشی تحقیقی و با انتشار مستنداتی به مجادله، شعار دادن‌های پی‌درپی و شجاعت نیکا که توسط چهار مامور «تیم ۱۲» سپاه بازداشت و به عقب یک ماشین فریزدار منتقل شده بود، خبر داد.
این گزارش، پرده از تعرض جنسی یکی از ماموران که روی نیکای نوجوان نشسته بوده، برداشت و قتل او به دست سه مامور که در تاریکی داخل فریزر و بدون اینکه بدانند به کجا و به چه کس می‌زنند، با باتوم دختر ۱۶ ساله‌ای که دست‌هایش بسته بود و جوراب در دهانش کرده بودند که نتواند شعار بدهد را، عیان کرد.
دو روز بعد، یعنی در ۱۳اردیبهشت، خبرگزاری «میزان»، وابسته به قوه‌قضاییه، بار دیگر با انتشار تصاویری از یک فیلم که در آن مدعی است نیکا وارد ساختمانی که خودش را از آن به پایین انداخته می‌شود، اسکرین‌شات‌هایی که مدعی است نیکا در اینستاگرام با یک فروشنده قرص برنج چت کرده و قصد تهیه این قرص را برای خودکشی داشته و البته مصاحبه با «محمد شهریاری»، سرپرست دادسرای جنایی تهران، این روایت را تکرار کرده است.
«نسرین شاکرمی»، مادر نیکا، پیش‌تر هم گفته بود که دختری که در ویدیوی بازنشر شده وارد ساختمان می‌شود، نیکا نیست و این در خود گزارش میزان نیز مطرح شده، اما با استناد به اظهارات «دوست نیکا»، گفته شده که آن دختر، او است.
در گزارشی که خبرگزاری میزان منتشر کرده همچنین آمده که نیکا روز ۷مهر۱۴۰۱، از سوی مادر و دایی‌اش از طریق تصاویری که پلیس آگاهی ثبت کرده بوده، شناسایی شده است. این گزارش دست‌کم دو بار تاکید کرده که نیکا چون در «اغتشاشات» شرکت می‌کرده، با خود «شناسنامه» همراه نداشته و احراز هویت نشده است؛ ولی هم در تصاویری که از محتوای کوله پشتی او منتشر شده و هم در اظهارات پلیس، او گوشی همراه داشته است؛ موضوعی که به‌نظر می‌رسد با توجه به شماره‌های ثبت شده در گوشی او و اسکرین‌شات‌هایی که میزان می‌گوید مربوط به چت‌های آخر او و خاله‌اش است، به‌سادگی ممکن بوده است.
میزان البته تنها رسانه حکومتی نبوده که روایت حکومت را بازتکرار کرده است. خبرگزاری دولت جمهوری اسلامی، «ایرنا» نیز در گزارشی، راستی‌آزمایی اسناد بی‌بی‌سی را زیر سوال برده است.
ایرنا با استناد به چند مورد، ازجمله بدون شماره و تاریخ بودن سند محرمانه‌ای که بی‌بی‌سی جهانی به‌دست آورده و همچنین تماس تلفنی که یک منبع آگاه این رسانه که سابقا مامور امنیتی بوده با نهادهای امنیتی داشته، روایت بی‌بی‌سی را جعلی خوانده است.
ایرنا همچنین با بازی با کلمه «ون» و «کامیونت فریزردار»، مدعی شده که خودرویی که فریزر داشته باشد، دیگر ون نیست. از سوی دیگر نیز محل رها کردن پیکر نیکا که در گزارش بی‌بی‌سی جهانی، زیر پلی در اتوبان یادگار امام عنوان شده را، با یک روایت دیگر که مشخص نیست منبع آن کیست و مدعی است که «رسانه‌ها»، محل کشف پیکر نیکا را «حوالی خیابان جمهوری» و «چهارراه امیراکرم»، عنوان کرده، مقابل هم قرار داده و این را دلیلی مبنی‌بر «جعلی» بودن جزییات بی‌بی‌سی از آخرین مجادله‌های نیکا با ماموران سپاه دانسته است.
پرداختن به جزییات برای راستی‌آزمایی، یکی از روش‌های مرسوم در روزنامه‌نگاری تحقیقی است؛ اما آنچه ایرنا به آن دست زده، بیشتر بازی با کلمات، گیج کردن مخاطب و مقابل هم قرار دادن دو روایت از دو منشا جداگانه به‌منظور بی‌اعتبار کردن روایتی است که یکی از آن‌ها، یعنی یک رسانه معتبر جهانی با استانداردهای شناخته شده و امتحان پس‌داده در زمینه راستی‌آزمایی مطرح کرده است.
البته فقط هم رسانه‌های حکومتی نیستند که گزارش بی‌بی‌سی جهانی را «جعلی» می‌خوانند و با تمسک جستن به «خودکشی» نیکا، روایت حکومت را بازنشر می‌کنند. در واقع، از زمانی که گزارش بی‌بی سی جهانی از شکنجه، تعرض و قتل وحشیانه نیکا شاکرمی منتشر شده، کاربران نزدیک به حکومت در شبکه‌های اجتماعی، موسوم به «ارزشی‌ها»، به روش‌های مختلف تلاش کرده‌اند که روایت مستند جدید را مخدوش جلوه دهند.
یکی از آن‌ها «وحید اشتری»، مسوول پیشین تشکیلات بسیج دانشجویی و افشاکننده «سیسمونی‌گیت» که خود را «عدالت‌خواه» می‌نامد، است. به‌نظر می‌رسد گزارش ایرنا هم بر مبنای توییت‌های او نوشته شده که مدعی است در «تحقیقات» خود به آن‌ها رسیده است.
«مهدی کشت‌دار»، مدیرعامل خبرگزاری میزان و «علی علیزاده»، از کاربران موسوم به «محور مقاومت» نیز، جزو کسانی هستند که در امر بی‌اعتبار نشاند دادن جزییات منتشر شده بی‌بی سی جهانی، نقش داشته‌اند. علیزاده مدعی شده که رسانه‌های جهان قرار است با نیکا «طوفان خبری» به راه بیندازند تا «بحث غزه و اعتراض دانشگاه‌های آمریکا را به حاشیه ببرند.»
اشاره علیزاده به اعتراضات دانشجویان در آمریکای شمالی برای پایان جنگ در غزه است که در برخی شهرهای آمریکا با حضور پلیس، به بازداشت دانشجویان و اساتید معترض منجر شده است.
با تمام این‌ها، روایت حکومت از خودکشی نیکا، تاکنون در افکار عمومی ایران خریداری نداشته و اغلب آن را دروغ می‌خوانند. بسیاری با انتشار تصاویر نیکای نوجوان که شال خود را آتش می‌زند، از خودکشی کسی که ساعتی قبل در خیابان در حال شعار دادن و اعتراض بوده، اظهار تعجب کرده‌اند. گروهی دیگر، برای دختر داشتن وحید اشتری، باوجود هم‌سو بودن او با حکومتی که زنان را بابت نداشتن حجاب اجباری بازداشت و آزار می‌دهد و دختران و پسران نوجوان را برای اعتراضی مسالمت‌آمیزبه قتل می‌رساند، ابراز تاسف کرده‌اند.
تکرار گذشت؛ انکار واقعیت، ترویج روایت جعلی
این نخستین بار نیست که جمهوری اسلامی برای پوشاندن واقعیت، رسانه‌ها و افراد نزدیک به خود را به‌کار می‌گیرد. اصولا، رویه‌ای که حکومت در موارد این‌چنینی، از کشته شدن معترضان گرفته تا ساقط کردن هواپیمای اوکراینی توسط سپاه پاسداران به‌کار برده، انکار واقعیت و جایگزین کردن یک روایت دروغ تا زمانی که دیگر نتواند آن را انکار کند، بوده است.
برای مثال، باوجود گزارش کمیته حقیقت‌یاب سازمان ملل درباره اعتراضات که به‌وضوح از «خشونت فیزیکی» به‌عنوان علت جان باختن «مهسا (ژینا) امینی» در بازداشت گشت ارشاد حرف می‌زند، هنوز جمهوری اسلامی بر روایت‌های متعدد خود، از جمله اینکه او «بیماری» داشته، پافشاری دارد.
این موضوع درباره «آرمیتا گراوند»، دختر ۱۶ ساله‌ای که در مهر۱۴۰۲، در‌حالی‌که حجاب اجباری بر سر نداشت در مترو مورد حمله قرار گرفت، به کما رفت و جان باخت نیز، تکرار شده است. حکومت همان روزهای نخست بعد از برملا شدن به کما رفتن او، اعلام کرد که فشارش افتاده و به زمین برخورد کرده است.
این در‌حالی‌ست که یک منبع مطلع به «ایران‌وایر» گفته بود که یک «آتش‌به‌اختیار» آرمیتا را هل داده و سر او به بدنه قطار برخورد کرده است.
آتش به‌اختیار، اصطلاحی است که نخستین بار «علی خامنه‌ای» آن را مطرح کرد تا حضور و مداخله نیروهای نزدیک به خود برای فشار بر جامعه را توجیه کند.
اما قضیه درباره شلیک سپاه به هواپیمای مسافربری خطوط هوایی اوکراین، پرواز «پی‌اس ۷۵۲» کمی متفاوت بود. حکومت اگرچه سعی کرد که برای سه روز متوالی روایت دروغین خود مبنی‌بر «نقص فنی» را به افکار عمومی القا کند، اما با افشای مستندات و گزارش‌های کشورهای غربی، ازجمله ایالات متحده، سرانجام ناچار شد بپذیرد که «خطای انسانی» اپراتور سیستم پدافند منجر به این فاجعه شده است.
چرا دروغ می‌گویند؟
«الی خرسندفر»، جامعه‌شناس، در پاسخ به این سوال ایران‌وایر که چرا حکومت باوجود اینکه روایتش در افکار عمومی خریداری ندارد، بر آن پافشاری می‌کند، می‌گوید: «مساله‌ای که در پرونده نیکا شاکرمی وجود دارد یک امر تعرض جنسی از سوی نیروهای سپاه است. یعنی موضوعی که با ایدئولوژی مذهبی و ادعایی که نظام جمهوری اسلامی دارد، کاملا منافات دارد. ضمن اینکه در سیستم جمهوری اسلامی تعرض و تجاوز یک امر سیستماتیک است.»
او توضیح می‌دهد: «یعنی جمهوری اسلامی اگر بخواهد این روایت‌ها را بپذیرد، باید اذعان کند که نیروهای نظامی که به‌کار می‌گیرد، خلاف ایدئولوژی آن عمل می‌کنند و حتی آن‌ها را هم نتوانسته مجاب به ایدئولوژی خود کند.»
به گفته خانم خرسندفر، «طبیعتا جمهوری اسلامی تا مادامی که تحت فشاری قرار نگرفته که منافعش را به خطر بیندازد، زیر بار معترف شدن به اینکه این امر اتفاق افتاده، نخواهد رفت.»
او به نگرانی حکومت از افشای دستورات و روابط و عملکردهای غیرقانونی داخل دستگاه‌های امنیتی و نظامی نیز اشاره کرده و می‌گوید: «اگر بخواهند مبادرت به مجازات افرادی که این کار را انجام دادند، کنند، این رشته سر دراز پیدا خواهد کرد و به جاهای خیلی باریک‌تری ختم خواهد شد.»
این جامعه‌شناس ایرانی تاکید می‌کند:«همان‌قدر که هسته مرکزی نظم سیاسی تمایل به قدرت و تحقیر و زورگویی دارد، این را به نیروهای رده‌های پایینی خود هم انتقال داده است. چنان به میل قدرت‌طلبی و تحقیر در این‌ها زیاد است که می‌بینیم موقعی که با نیکایی که نمی‌خواهد زیر یوغ آن‌ها باشد مواجه می‌شوند، به‌شکل وحشیانه‌ای او را به قتل می‌رسانند. این نشان از همان احساس تحقیرشدگی است که در کنار میل به سرکوب و قدرت طلبی، باعث می‌شود چنین حادثه‌ای رقم بخورد.»
الی خرسندفر در ادامه نیز مهم‌ترین نکته‌ای که اسناد منتشر شده از سوی بی‌بی‌سی جهانی درباره ساعات پایانی زندگی نیکا برملا می‌کند، را «شجاعت نیکا» خوانده و می‌گوید: «جامعه خود در طی این حکومت، به این شیوه‌های منسوخ آگاهی پیدا کرده. مهم‌ترین نکته‌ای که این اسناد و روایت وجود داشته، چیزی نبود که مردم فکر نمی‌کردند. مردم فکر می‌کنند که جمهوری اسلامی حتی از این بدترش را هم انجام داده یا می‌دهد. جز بخش شجاعت نیکا که به‌صورت سند منتشر شد. به‌نظرم، نقطه شگفت‌انگیز این ماجرا، همین مقاومت و ایستادگی یک دختر ۱۶ ساله و تحقیر کردن یک دم‌و‌دستگاه سیاسی تا لحظه آخر و لحظه مرگ و حتی بعد از مرگش است.»
حقوق شما
«موسی برزین»، حقوق‌دان و مشاور حقوقی ایران‌وایر می‌گوید حق دسترسی آزاد به اطلاعات، از مصادیق اصل «آزادی بیان» است و در قوانین داخلی متعددی ازجمله قانون اساسی، بر آن تاکید شده است.
او توضیح می‌دهد: «در قانون، دسترسی آزاد به اطلاعات و در قانون اساسی هم که در بحث آزادی بیان منتشر شده است. در خود قانون مطبوعات نیز بحث درست بودن اخبار و در مقررات مربوط به صداوسیما هم این موضوع کاملا مطرح است. به‌هرحال مردم بتوانند به اخبار صحیح دسترسی داشته باشند، مگر اطلاعاتی مربوط به اصرار نظامی.»
به گفته آقای برزین، وظیفه دولت در احقاق این حق، هم سلبی است و هم ایجابی: «سلبی به این معنا که دولت نباید دخالتی در این امور داشته باشد، یعنی خبرنگار باید بتواند به نهادهای لازم مراجعه کند و اخبار را بدست بیاورد، بدون این که دولت بخواهد مانع او شود. در اینجا اما، ما شاهد این هستیم که دولت نه‌تنها به این موضوع گردن نمی‌نهد، بلکه اخبار درست را مخفی نگه می‌دارد و خیلی جعل واقعیت می‌کند. یعنی می‌خواهد روایت خودش را تحمیل کند و بگوید همه باید این روایت را به گوش مردم برسانند.»
او درباره ضمانت اجرای این حق نیز توضیح می‌دهد: «نمی‌شود رفت دستگاه قضایی را محاکمه کرد. این الان امکان ندارد. اما می‌تواند ضمانت اجرایی بین‌المللی داشته باشد و از این جهت که وجهه حکومت خراب می‌شود و در نهادهای حقوق‌بشری، ازجمله شورای حقوق‌بشر سازمان ملل باعث می‌شود که به‌عنوان کشوری که مخالف آزادی بیان است و اصل آزادی بیان را خیلی محدود می‌کند شناخته شود، که خب می‌شود.»
به کانال تلگرام سایت ملیون ایران بپیوندید