پیشروی ناگهانی “داعش”، به عنوان بزرگ ترین سازمان تروریستی فرامرزی در جهان که بطور همزمان در حال جنگیدن در چندین جبهه با دولت های عراق و سوریه، کردها و شبه نظامیان شیعه بوده و پس از ادعای تشکیل خلافت اسلامی، خود را به عنوان “دولت اسلامی” معرفی می کند تاثیرات، نتایج و عواقب گسترده ای در سطح منطقه و جهان به همراه داشته است.
پدیدار شدن داعش در دو کشور جنگ زده عراق و سوریه، که برای بسیاری از دین باوران، تداعی کننده آخرالزمان و آغاز جنگ پایانی خیر و شر بود به چند دلیل از جمله مجاورت و داشتن بیش از ۲۰۰۰ کیلومتر مرز مشترک با کردها، ضربات مهلک و در عین حال، دستاوردهای بی نظیری برای کردها دربرداشت.
همزمان با آغاز پیشروی برق آسای داعش در عراق، اختلافات مقامات اقلیم کردستان و بویژه مسعود بارزانی با دولت مرکزی در بغداد و شخص نوری المالکی به اوج خود رسیده بود و بر طبق منطق “دشمن دشمن من، دوست من است” کردها شادی خود را از این پیشروی پنهان نمی کردند. با این وجود، خوشحالی کردها دیری نپایید و با چرخش پیکان حمله داعش به مناطق کردنشین، مقامات اقلیم با چالش بزرگی روبررو شدند.
فرصت هایی که داعش برای کردها ایجاد کرد
بروز و ظهور مردان سیاه پوش که با اقدامات دهشتناکش حتی سَلَف خود القاعده را به حاشیه راند، برای مقامات اقلیم کردستان و جنبش های کردی دارای معانی، دستاوردها و پیامدهای مثبت و منفی گوناگونی بود. در اینجا به برخی دستاوردها و اثرات مثبت خیزش داعش برای کردها می پردازیم:
یک – انگ زدایی و اعتبار بخشی به جنبش کردها
کردها در چهار کشور ترکیه، ایران، عراق و سوریه به عنوان یک اقلیت پرشمار پراکنده بوده ولی از داشتن دولت و کشور مستقل خود محروم هستند. همین محرومیت باعث شکل گیری جنبش های اعتراضی و حرکت های مسلحانه ای شد که برخی از دست زدن به اقدامات تروریستی هم واهمه ای نداشتند.
با این وجود، اقدامات خشونت بار و غیرانسانی داعش باعث مشروعیت بخشی به گروه های مسلح کردی و بعضا تبدیل برخی از آنها از تشکیلاتی تروریستی به گروهی آزادی خواه و رهایی بخش شد.
بطور مثال پ ک ک به عنوان قدرتمندترین و بزرگ ترین گروه مسلح کردی ترکیه که در قالب پژاک در ایران و پ ی د در سوریه هم حضور داشته و همچنان در لیست گروه های تروریستی آمریکا و اتحادیه اروپا است در درگیری های اخیر سعی کرد با به تصویر کشیدن پیشمرگه های کرد در قالب فرشته های نجاتی که در مقابل قساوت های داعش ایستاده و حتی برای اقلیت های مسیحی و ایزدی آب و غذا تهیه می کند، خود را انگ زدایی کند و این امر به نوبه خود منجر به تثبیت و تقویت جایگاه کردها به عنوان گروه قومی ثبات ساز و عاری از تندروی مذهبی شد.
دو – اتحاد کم نظیر نیروهای کرد
با وجود اینکه هیچ کشوری در منطقه – البته به استثنای اسرائیل – خواستار مشاهده کردستانی مستقل در اطلس جغرافیای خاورمیانه نیست ولی کردها بیشترین آسیب را از درگیری ها و اختلافات درونی و از آنچه که اصطلاحا “براکوژی” یا برادرکشی می نامند دیده اند.
پیش از حمله داعش به مناطق کردنشین عراق، دولت اقلیم کردستان متهم به خیانت به آرمان کردها و بی تفاوتی نسبت به وضعیت کردها بویژه در کوبانی بود که چندی است در محاصره داعش قرار دارند ولی حمله داعش به اقلیم کردستان معادلات را تغییر داد و باعث تقویت و وحدت نیروهای کرد شد.
به این ترتیب، شاید بتوان گفت زمانی که داعش به مخمور در ۴۰ کیلومتری جنوب غرب اربیل رسید و زنگ خطر را برای تصرف پایتخت کردستان عراق به صدا درآورد برای اولین بار در تاریخ مبارزاتی کردها، همه نیروها از حزب دموکرات ایران گرفته تا پ ی د در سوریه و پ ک ک در ترکیه برای سد کردن پیشروی داعش با پیشمرگه های بارزانی همراه شدند و داعش، کاری را که کردها در چندین دهه از دستیابی به آن عاجز بودند یعنی اتحاد نیروهای چهار منطقه کردنشین، محقق نمود.
سه – بازگشت آمریکا به منطقه به عنوان دوست کردها
کردهای عراق در جنگ خلیج فارس و برقراری منطقه پرواز ممنوع در سال ۱۹۹۱ توانستند تا حدودی از سیاست های سرکوبگرانه صدام حسین رها شده و طعم آزادی اهدا شده از سوی واشنگتن را بچشند. به همین دلیل کردها، در حمله نظامی سال ۲۰۰۳ از سربازان آمریکایی همچون نیروهای آزادی بخش استقبال کردند. اکنون هم با وجود بی میلی واشنگتن برای بازگشت به باتلاق عراق، کردها پافشاری می کنند آمریکا دست کم در منطقه کردستان باقی بماند و داعش این موهبت و یا دستاویز را برای کردها فراهم کرده است.
چهار- تصرف کرکوک و توسعه سرزمینی و ادعای استقلال
بی تردید، بزرگ ترین هدیه داعش به کردها، فرصت سازی برای تصرف شهر ژئواستراتژیک و نفتی کرکوک توسط نیروهای پیشمرگه بود. این شهر که متشکل از عرب ها، ترکمن ها، کردها و همچنین اقلیت های مسیحی می باشد از دیرباز محل منازعه و مورد ادعای گروه های قومی گوناگون بود.
ولی با پیشروی داعش و عقب نشینی ارتش عراق از کرکوک، کردها این شهر را به تصرف درآوردند تا به قول مسعود بارزانی برای همیشه آن را از آن خود کنند و این تصرفات تا جایی پیش رفت که قلمروی کردستان عراق نزدیک به دو برابر دوران قبل از پیشروی داعش رسید و خود را برای اعلام استقلال آماده کرد.
تهدیدات و مشکلاتی که داعش برای کردها رقم زد
اگر چه در ابتدای پیدایش داعش، این گروه بیشتر فرصتی بود برای افزایش قدرت اقلیم کردستان ولی به سرعت تبدیل به تهدید شد. در اینجا به برخی مشکلاتی که داعش برای کردها ایجاد کرد می پردازیم:
یک – رسوایی اخلاقی دولت اقلیم کردستان
دولت اقلیم کردستان به علت عدم کمک به همتباران خود در روژاوا (کردستان سوریه) و بویژه تنها گذاشتن مردم تحت محاصره کوبانی، مورد انتقاد شدید افکار عمومی و احزاب کرد بوده است. این رسوایی بزرگ در حالی برای اقلیم کردستان و رهبر آن مسعود بارزانی، رقم خورد که رقیب دیرینه اقلیم یعنی پ ک ک و کردهای ترکیه مرزها را برچیده و برای رساندن کمک غذایی و نظامی به کردهای کوبانی وارد آنجا شدند.
بارزانی حتی متهم است به دلیل تبانی و همکاری با دولت اردوغان در ترکیه، در قبال کسب حمایت این کشور و صادرات نفت و تجارت با آنکارا، عرصه را بر نیروهای مسلح کرد در سوریه (پ ی د) و ترکیه (پ ک ک) که در کوهستان های قندیل در شمال عراق مستقر هستند تنگ کرده است.
مسعود بارزانی همچنین به مسئولیت ناپذیری و عدم کمک به دولت نوری المالکی در مقابله با داعش متهم شده است. در حالی که بارزانی گفته بود اولویت نیروهای پیشمرگه دفاع از قلمروی کردستان می باشد و مالکی را تنها گذاشته بود زمانی که مناطق تحت کنترل کردها مورد حمله داعش قرار گرفت، مالکی نیروی هوایی عراق را برای کمک به دولت اقلیم فرستاد و این نیروها مواضع داعش در مسیر اربیل را بمباران کردند.
دو – ابطال افسانه شکست ناپذیری کردها
یکی از عواقب حمله داعش به کردستان، ابطال ایده شکست ناپذیری نیروهای پیشمرگه بود. زیرا زمانی که داعش در شمال عراق می تازید کردها ضمن به سخره گرفتن ارتش فدرال عراق، بر قدرت و ورزیدگی نیروهای پیشمرگه بالیده بودند ولی حمله داعش به مواضع کردها و پیشروی آنها تا نزدیکی اربیل، اسطوره شکست ناپذیری نیروهای پیشمرگه را درهم شکست. چه، اگر حمایت های ایران، آمریکا و دولت مرکزی عراق از دولت اقلیم نبود امروز احتمالا داعش می توانست در خیابان های اربیل جولان دهد.
سه – خداحافظی با ایده کردستان مستقل
همزمان با پیشروی های سریع داعش در شمال عراق، چند تن از رهبران اقلیم کردستان بارها گفته بودند عراق عملا از هم پاشیده و آنها با برگزاری یک همه پرسی در ماه های آینده، راه خود را از بغداد جدا خواهند کرد. با این وجود، با آغاز حملات به مناطق تحت کنترل کردها، فرار پیشمرگه ها و اشغال چندین شهر و پیشروی داعش به سمت اربیل، مقامات اقلیم دیگر سخنی از استقلال کردستان نزده اند.
بنابراین پدیده داعش از جهتی فرصتی طلایی برای کردها خلق کرد و از از سوی دیگر دربردارنده پیامدهای ناخواسته برای کردها بود. شاید بتوان گفت بزرگ ترین پیامد سیاسی حمله داعش به مناطق تحت کنترل نیروهای پیشمرگه، منتفی شدن ایده کردستان مستقل حداقل برای یک دوره نامشخص می باشد که به نوبه خود موجبات خوشحالی دولتمردان در آنکارا، تهران و بغداد را فراهم کرده است.
به نظر می رسد کشتیبان را سیاستی دگر آمده است و همزمان با کنار رفتن نوری المالکی و تقویت دولت مرکزی عراق با تشکیل کابینه توسط حیدر العبادی، دولت اقلیم مجبور خواهد بود ضمن تجدید نظر در سیاست های خود در قبال بغداد، نگاه واقع بینانه تری به پویایی های سیاسی و تحولات داخلی و منطقه ای داشته باشد.
احمد هاشمی، کارمند سابق وزارت خارجه ایران
وبلاگ نویسنده: http://ahmaddhashemi.blogspot.com
از: گویا
به کانال تلگرام سایت ملیون ایران بپیوندید