بر خلاف شتاب ترکیه برای گسترش نفوذ در سوریه در دوران پسا اسد، مصر به برقراری روابط با حاکمان جدید سوریه تمایلی نشان نمی‌دهد و با اعلام موضع کلی مبتنی بر حمایت از حاکمیت و وحدت سوریه و محکومیت حملات اسرائیل به خاک آن کشور، اکتفا کرده است.

موضع اخیر مصر در قبال سوریه ناشی از حساسیت شدید قاهره به گسترش نفوذ اسلام سیاسی، به‌ویژه گروه‌های سلفی و جهادی در منطقه است. بنابراین به قدرت رسیدن هیئت تحریر شام در سوریه باعث شده است که قاهره پیش از موضع‌گیری در قبال تحولات اخیر سوریه، پیامدهای این تغییر غیرمنتظره را با دقت مطالعه و ارزیابی کند.

مصر باید در محاسباتش پیامدهای احتمالی رخدادهای سوریه را بر مصر و سایر کشورهای عربی در نظر بگیرد. آیا ممکن است اسلام سیاسی، به‌ویژه اخوان‌المسلمین، از الگوی سوریه الهام بگیرد و منطقه را به فضای سال ۲۰۱۱ بازگرداند؟

به علاوه، مصر از نقش امروز ترکیه در سوریه راضی نیست. به‌ویژه اینکه قاهره روابطش را با آنکارا به‌سختی و در ازای محدود کردن فعالیت اخوان‌المسلمین مصری در خاک ترکیه ترمیم کرده بود. بنابراین، به قدرت رسیدن اخوان‌المسلمین در سوریه پس از سقوط رژیم اسد، مصر را دچار تردید کرده است.

امروز ترکیه از آمادگی‌ برای مشارکت پویا در روند تشکیل دولت جدید سوریه، به‌ویژه در عرصه‌های نظامی، اقتصادی و اجتماعی صحبت می‌کند. افزون بر آن، رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهوری ترکیه، بی‌صبرانه به دنبال انعقاد توافقنامه برای تعیین مرزهای دریایی ترکیه و سوریه است. این موضوع ماجرای توافقنامه تعیین مرزهای دریایی بین ترکیه و دولت پیشین وفاق ملی لیبی به رهبری فایز السراج را به یاد می‌آورد که با اعتراض شماری از کشورهای حاشیه مدیترانه از جمله مصر، یونان و قبرس مواجه شد.

دگردیسی بزرگی که در سوریه رخ داد، بدون شک به تشدید رقابت ژئوپلیتیکی بین مصر و ترکیه منجر می‌شود؛ به‌ویژه اینکه دو قدرت منطقه‌ای مزبور در برخی عرصه‌ها، مانند لیبی، در دو سوی متضاد قرار دارند؛ قاهره از ژنرال خلیفه حفتر در شرق لییبی حمایت می‌کند، اما آنکارا حامی دولت وفاق ملی به رهبری عبدالحمید دبیبه در غرب این کشور است. به همین دلیل دولت دبیبه برای نشان دادن حمایت از دولت جدید سوریه، بی‌درنگ هیئتی بلندپایه به دمشق فرستاد.

از سوی دیگر، گسترش نفوذ ترکیه در اتیوپی و سومالی هم‌ــ با توافقی که هفته گذشته در آنکارا برای کاهش تنش بین دو کشور منعقد شدــ به اوج رسید؛ توافقی که ممکن است نگرانی مصر را افزایش دهد. به‌ویژه به دلیل اختلاف مداوم قاهره و آدیس‌آبابا بر سر سد النهضه روی رود نیل.

اکنون با پایان نفوذ جمهوری اسلامی و روسیه در سوریه، ترکیه در این کشور نقش اساسی را ایفا می‌کند. به‌ویژه اگر اردوغان حمله‌ای گسترده به مناطق تحت کنترل کردها در شمال شرقی سوریه انجام دهد (که این سناریو بسیار محتمل‌ است). هدف از این حمله نابودی «نیروهای دموکراتیک سوریه» (قسد) است که عمدتا از «یگان‌های مدافع خلق» کرد تشکیل شده‌اند. آنکارا این نیروها را نسخه سوری «حزب کارگران کردستان» (پ‌ک‌ک) می‌داند؛ حزبی که از سال ۱۹۸۴ برای خودمختاری در جنوب شرقی ترکیه مبارزه می‌کند.

گسترش نفوذ ترکیه در سوریه به این معنا است که هیچ کشوری اجازه ندارد بدون هماهنگی با آنکارا‌ــ که در سرنگونی رژیم قبلی سوریه نقش اساسی ایفا کردــ به دنبال ایجاد رابطه و تعامل با دولت جدید دمشق باشد. این معادله نه‌تنها برای مصر، بلکه برای سایر کشورهای منطقه هم نگران‌کننده است؛ فارغ از اینکه با رهبران جدید سوریه در ارتباط باشند یا خیر.

اگرچه کشورهای منطقه از کاهش نفوذ منطقه‌ای جمهوری اسلامی پس از شکست راهبردی در سوریه و تضعیف دو گروه‌ نیابتی و متحدش، حزب‌الله لبنان و حماس، آسوده‌خاطر شده‌اند، از اینکه ترکیه به دنبال ایفای نقشی مشابه رژیم ایران در منطقه باشد هم استقبال نخواهند کرد.

احتیاط مصر در برابر تحولات سوریه دلایل خاص خود را دارد، به‌ویژه در منطقه‌ای که تحت تاثیر تحولات جدید در حال شکل‌گیری مجدد است. تحولاتی بزرگ که در ۷ اکتبر ۲۰۲۳ منطقه را به لرزه درآورد و سپس به فروپاشی رژیم بشار اسد در سوریه منجر شد.

برگرفته از روزنامه النهارالعربی

ایندیپندنت