رادیو زمانه
هانیه رضایی ـ وجود فلزات سنگین و پسماندها در آب پشت سدهای استان کردستان و تصفیه نشدن آب باعث نازایی در زنان و حتی گاه سبب مسمومیت‌های جدی و بیماری‌های عفونی در افرادی می‌شود که از نظر توانایی جسمی آسیب‌پذیرترند. فعالان زیست‌محیطی کردستان برای رفع این بحران تلاش خود را می‌کنند اما زیر فشارند؛چرا که پرداختن به بحران آب به مسئله‌ای امنیتی بدل شده است.
سلامت مردم در استان کردستان در محاصره پسماندها، فلزات سنگین و بی‌اعتنایی مسئولان قرار گرفته است.
بحران آب از جمله عدم دسترسی به آب آشامیدنی و آلودگی آب، مشکلی همه‌گیر در بسیاری از مناطق ایران است. اما استان‌های جنوبی، شرقی و غربی همچون کردستان در این زمینه با مشکلات بیشتر و جدی‌تری دست به گریبان هستند. مساله آلودگی آب در کردستان، همواره در چهل و پنج سال اخیر به بحث گذاشته شده و گروه‌های مختلف شامل فعالان محیط زیست و نمایندگان مجلس و سازمان‌هایی همچون خانه بهداشت درباره آن به مقامات مسئول هشدار داده‌اند اما این هشدارها و بحث‌ها هرگز به نتیجه نرسیده است.
بارها خبر مسمومیت ناگهانی و گروهی مردم در شهرها و روستاهای مختلف کردستان رسانه‌ای شده با تکیه بر شواهدی مبنی بر اینکه این مسمومیت‌ها بر اثر آلودگی آب اتفاق افتاده‌اند؛ و اینها شواهدی بودند که فعالان محیط زیست پس از تحقیق و بررسی به آنها دست پیدا کرده‌اند. اما واکنش‌هایی که از سوی مسئولان شاهد بودیم، بی‌اعتنایی و عدم رسیدگی به این بحران بوده است. حتی در پاسخ به پیگیری‌های فعالان محیط زیست، بسیاری از آنها بازداشت، تهدید و ارعاب شده‌اند. از این رو برخی بر این نظرند که پرداختن به بحران آب در کردستان به یک مساله امنیتی تبدیل شده است. یحیی سرخانی، فعال باسابقه‌ی محیط زیست از جمله این افراد است و تاکید دارد که وقتی بحران آلودگی آب در کردستان در چهار دهه حل نشده و حتی بحث‌ها و پیگیری‌ها درباره آن به نتیجه نرسیده این می‌تواند گویای سیستماتیک و عامدانه بودن آلودگی آب در کردستان باشد.
فاضلاب روستاها در آب پشت سدها سرازیر می‌شوند
در کردستان بیش از یازده سد وجود دارد که منبع اصلی آب آشامیدنی مردم استان را تامین می‌کنند. بخش بزرگی از آلودگی آب نیز به نحوه مدیریت این سدها باز می‌گردد. موقعیت این سدها به گونه‌ای است که همه‌ی پسماندهای روستاهای بالادست به آب پشت سدها می‌ریزند و همین امر باعث شده مردم این منطقه از ابتدایی‌ترین حق که مصرف آب آشامیدنی سالم است محروم باشند.
بیشتر شهرهای کردستان و دیگر استان‌های غربی دارای آب آشامیدنی سالم و قابل استفاده نیستند اما به گفته سرخانی شهرهایی از جمله سنندج، ارومیه، مهاباد، خوی، بوکان، تکاب و ایلام که پرجمعیت‌تر هستند بیشتر از بقیه شهرها در معرض تهدید و خطر قرار دارند. این فعال محیط زیست با اشاره به آلودگی شدید در پشت سدهایی همچون سد قشلاق می‌گوید:
در سال ۱۳۹۹ فعالان کرد یک کمپین ۲۷ هزار نفری راه اندازی کردند، نامه نوشتند و امضا جمع کردند در اعتراض به اینکه چرا خروجی آب فاضلاب روستای سراب قامیش با دو هزار نفر جمعیت وارد سد قشلاق می‌شود. بارها تجمع‌های اعتراضی کردند ولی این اعتراضات به جایی نرسید. بعدها استاندار اعلام کرد که سعی می‌کنند با اعتبار حدود صد میلیاردی آب سنندج را از آب آزاد تهیه کنند اما این هم عملی نشد. و در یک اقدام خیلی عجیب، سازمان آب و فاضلاب به جای اینکه تدبیری بیندیشد و آب فاضلاب روستاها را از پشت سدها منحرف کند از کلر در داخل آب آشامیدنی استفاده کرد.
به گفته یحیی سرخانی، این اقدام در حالی صورت گرفت که تصفیه‌خانه‌های موجود در استان کردستان و آذربایجان غربی استاندارد نیستند و به روز رسانی نشده‌اند. در نتیجه‌ی چنین اقدامی، مرکز بهداشت استان کردستان در نامه‌ای به مجلس شورای اسلامی اعلام کرد که استفاده از کلر در آب آشامیدنی می‌تواند باعث بیماری‌هایی همچون سرطان پوست و نازایی شود. اما این نامه نیز نه تنها پاسخ درخور و توجه موثری دریافت نکرد بلکه سازمان آب و فاضلاب آن را نه یک نظر غیرکارشناسی خواند که هیچ سندی مبنی بر ادعاهای آن وجود ندارد.
تهدید منابع آبی استان کردستان به دلیل ورود فاضلاب روستاهای بالادست سدها مساله‌ای است که حتی برخی نمایندگان مجلس شورای اسلامی و برخی مسئولان سازمان محیط زیست استان نیز به آن اشاره کرده‌اند. به تازگی فرزاد زندی، سرپرست جدید محیط زیست استان کردستان درباره این مساله هشدار داده و تاکید کرده است که وزارت نیرو باید این فاضلاب‌ها را مدیریت کند تا بزرگ‌ترین تهدید کیفیت منابع آب آشامیدنی کردستان برطرف شود.
معادن، ماهی‌های گوشت‌خوار و دیگر منابع آلودگی
در کردستان معادن بسیاری وجود دارد و تولید پنجاه درصد از طلای کشور در این استان صورت می‌گیرد. به همین دلیل کردستان را یکی از استان‌های طلا خیز کشور می‌نامند. اما گویا سودی که از این منطقه طلاخیز به دست می‌آید نه تنها عاید ساکنان آن نمی‌شود بلکه برای آنها مضرات بسیار نیز به همراه دار. به گفته یحیی سرخانی، به دلیل وجود فلزات سنگین همچون آرسنیک و سرب در این معادن، احتمال افزایش بیماری‌هایی مثل سرطان زیاد است. او می‌افزاید:
مثلا می‌توان در این‌باره به آلودگی آب شهرستان تکاب اشاره کرد. شهری که معدن طلا دارد و همیشه به دلیل آلودگی‌های ناشی از این معدن آب سالمی نداشته است. نماینده آن هم بارها و بارها اعلام کرده که نامه‌های محرمانه‌ای درباره ناسالم بودن آب تکاب ارسال کرده اما هیچ اقدامی از سوی وزیر نیرو صورت نگرفته. نماینده شاهین‌د‌ژ هم در این‌باره اقدام مشابه کرده اما پاسخ مناسب دریافت نکرده است.
این فعال محیط زیست همچنین به اقدام دیگری از سوی مقامات اشاره می‌کند که باعث افزایش آلودگی آب سدهای استان کردستان شده است:
سدها و منطقه پشت سدها نیاز به لایروبی دارند و باید هر سال یا نهایتا هر دو سال یکبار لایروبی شوند چون لجن‌هایی هستند که باعث کدر شدن آب و گاه بروز بیماری‌هایی می‌شوند. این لجن‌ها باید لایروبی و تصفیه شوند. ماهی‌های لجن‌خوار در سدها هستند که این امر را راحت‌تر می‌کنند. اما جمهوری اسلامی در یک اقدام غیرقابل باور تخم‌گذاری نوعی از ماهی‌ها را در سدهای کردستان انجام داد که گوشت‌خوار هستند با این بهانه که پرورش این ماهی‌ها از نظر اقتصادی مهم است! این ماهی‌های گوشت‌خوار، ماهی‌های لجن‌خوار را از بین می‌برند و به همین دلیل درصد آلودگی پشت سدها به مراتب بیشتر شده است. در حال حاضر تخم‌گذاری ماهی‌های گوشت‌خوار در سدها به قدری زیاد شده که دیگر امکانی برای پرورش ماهی‌های لجن‌خوار وجود ندارد.
در چنین شرایطی به گفته سرخانی افرادی که بیشترین آسیب‌ها را از آلودگی آب کردستان می‌بینند زنان، کودکان و سالمندان هستند. او می‌گوید وجود فلزات سنگین و پسماندها در آب پشت سدها و تصفیه نشدن آب باعث نازایی در زنان و حتی گاه باعث مسمومیت‌های جدی و بیماری‌های عفونی در افرادی می‌شود که از نظر توانایی جسمی آسیب‌پذیرتر هستند.
ضرورت توجه جهانی به بحران زیست محیطی کردستان
فعالیت در عرصه محیط زیست در کردستان برای فعالان این عرصه با هزینه‌های بسیار همراه بوده است. به گفته سرخانی امکان ندارد بخواهی درباره محیط زیست تحقیق کنی و این مساله‌ای امنیتی نباشد، و بازداشت نشوی، تهدید نشوی و بسیاری از مشکلات دیگر که برای بیشتر فعالان محیط زیست در کردستان پیش آمده است. همین مساله باعث می‌شود داده‌های درستی درباره بحران‌های محیط زیستی کردستان در دسترس نباشد.
او با تاکید بر هزینه‌های زیادی که فعالان محیط زیست در کردستان متحمل شده‌اند به آسیب‌هایی اشاره می‌کند که نیروهای انسانی و فعال جامعه مدنی کرد طی مهار آتش‌سوزی‌ها دیده‌اند؛ زمانی که با امکانات بسیار محدود به دل آتش می‌زنند و حتی جان خود را از دست می‌دهند. سرخانی می‌گوید:
ما به تازگی شاهد از دست رفتن یکی از عزیزان‌مان بودیم که چون با بادزن غیراستاندارد آتش را خاموش می‌کرد بادزن روی پشتش منفجر شد و او جانش را از دست داد. ما مجبور هستیم از این امکانات استفاده کنیم چون چاره‌ی دیگری نیست. ولی بحث آلودگی آب بسیار پیچیده است. یک فعال محیط زیست چگونه می‌تواند به صورت عملی به این مساله ورود کند؟ او به تصفیه خانه دسترسی ندارد، سیستم فاضلاب نمی‌تواند درست کند. پس به گردهمایی‌ها و کمپین‌ها و جمع‌آوری امضا بسنده می‌کند اما برای همین اقدامات هم بعد از مدتی دستگیر و بازداشت می‌شود. این باعث شده فعالان محیط زیست به‌صورت عملی نتوانند درباره آلودگی آب ورود کنند.
به گفته این فعال محیط زیست، کردستان مورد بی‌مهری رسانه‌ها قرار دارد و با وجود اینکه همواره به دلایل بحران‌های زیست‌محیطی مورد تهدید بوده کمتر رسانه‌ای چه در داخل و چه در خارج از ایران به این بحران‌ها پرداخته است. به همین دلیل او بر این باور است که این بحران‌ها و به‌خصوص مساله‌ی آلودگی آب کردستان باید در عرصه بین‌المللی و جهانی به بحث گذاشته شود. او می‌گوید:
ما خیلی وقت است در داخل ایران درباره سلامت آب، ضرورت تفکیک و دپوی زباله‌های غیر استاندارد بیمارستانی و مراکز درمانی، آتش‌سوزی‌ها حرف زدیم و هزینه‌های زیادی دادیم مثل بازداشت، زندانی شدن بلند‌مدت، تهدید و در نهایت فرار کردن از ایران. امروز به این نتیجه رسیدیم که این بحث باید جهانی شود، و سازمان‌های حقوق بشری و رسانه‌ها و فعالان دیگر کشورها درباره این بحران‌ها مطلع شوند و واکنش نشان دهند تا فعالان جامعه مدنی کرد که اکثرا جوان هستند حتی هجده سال و کمی بیشتر دارند فقط به خاطر برگزاری یک مراسم محیط زیستی مثل مراسم زاگرسانه به زندان نیفتند!
به کانال تلگرام سایت ملیون ایران بپیوندید