لائیسیته در برابر نظم دینی

این آموزگار برای رشد شعور نوجوانان فکاهی پیامبر اسلام را نشان داده تا ایجاد بحث نماید. در برابر احکام الهی که مقدس و قطعی شمرده میشوند و در مورد نوجوانان و جوانانی که همه بینش و پاسخ خود را در دین می‌بینند، چه شیوه آموزشی غیر از شیوه گفتگو و مقایسه و آشنایی با نظر مخالف، میتواند مناسب باشد؟ اگر به اصل گفتگوی متمدنانه و بردباری رفتاری انسانها معتقدیم هیچ راه دیگری جز مبارزه فکری متضاد و چندگانه و همه جانبه و آموزش لائیک باقی نمی‌ماند. این آموزش و تربیت رفتاری را از چه زمانی و از چه کسی باید آموخت؟ جامعه باید تمام امکان‌ها را فراهم نماید تا افراد کودک و نوجوان و جوان که محصول بلافاصله خانواده و فرهنگ سنتی و دین خانوادگی هستند از همان ابتدا بیاموزند. ارزش‌های شهروندی و فرهنگ سکولار در جامعه‌ای که جداسازی و قومگرایی و امت سازی پررنگ است، باید توسط نهادهای سکولار قانونی و شبکه نهادهای مدنی و کنشگران سکولار ترویج و گسترش یابد. فرزندان خانواده‌های اسلامی از هنگام تولد با ایدئولوژی دینی محاصره روانی شده‌اند و شکل گیری شخصیتی و روانشناختی فرد از همان ابتدا با دین خوئی و آموزه‌های خرافی آغشته است. همین پدیده محاصره روانی فرزندان در ایران نیز یک واقعیت تلخ و انبوه است. جوانان در زیر سلطه حکومت شیعه منکوب می‌شوند و قار نیستند از تمامیت توانایی خود بهره گیرند. در فرانسه برای تقویت جمهوری باید لائیسیته استوارتر گردد و در ایران برای پیشرفت جامعه، حکومت سکولار باید مستقر بشود.

با ایدئولوژی اسلامی نمی‌توان صلح کرد

دین اسلام سلطه طلب بوده و فرد را زیر کنترل قرارداده و روان او را به انحصار درمی آورد. اسلام تصرف روان را به ایدئولوژی تصرف سیاسی پیوند می‌زند و سلطه گری از مشخصه‌های آغازین و ساختاری اسلام است. اسلام کودکان را از همان ابتدا با اذان و آیه قرانی و روضه خوانی و درویشگری و عرفان گری و آداب دیسیپلینی و مراقبتی خود شکل میدهد و ناخودآگاه انسان را مچاله میکند و ازخودبیگانه میسازد. انحصار ذهن و روان فرد و تبعیت مطلق بندگان از الله از عناصر پایه‌ای در قرآن است. اسلامگرایان از هر فرصتی برای ضربه زدن به جامعه انسانی و جلوگیری از آزاد فکری استفاده خواهند کرد. برای دسترسی به هدف، دو وسیله اساسی بکار میرود: ایدئولوژی قرانی و ترور فیزیکی. اسلام در طول تاریخ‌اش پروپاگاند و ارعاب را بطرز مدام بکارگرفته و مبلغ ایدئولوژی ترور می‌باشد. در ایران جمهوری اسلامی تمام مدارس را به ماشین ایدئولوژیک و تحمیق فکری و خرافات تبدیل کرده است و آنجا که موج‌های اجتماعی برمی خیزد و روشنگری و احساس آزادی طلبی خود را نشان می‌دهد، سرکوب مستقیم انتخاب رژیم است. در کشورهای غربی نیز یکی از سیاست‌های مهم بنیادگرایان فشار بر روی نهادهای آموزشی و مسئولان سیاسی و آموزشی بوده تا مدرسه موضوع داد وستد قرارگیرد و منجر به امتیازگیری دینی بنفع مسلمانان و دین آنها گردد. ایجاد مسجدها و مرکزهای دینی اسلامی و شبکه‌های اجتماعی اسلامی جهت ترویج دین زرادخانه، اسلامگرایان را پرزور می‌نماید. در درون این نهادها و شبکه‌ها ایدئولوژی کینه توزی علیه غرب و دمکراسی و نیز جداسازی مسلمان از غیر مسلمان در جریان است و فعالان و ایدئولوگهای دینی همه جا حضور دارند و بشدت مداخله می‌کنند. تبلیغ دینی برای جداسازی و تضعیف جامعه دمکراتیک و بسیج مسلمانان علیه کل جامعه هدف آنهاست. اسلامگرایان صلح نمی‌خواهند بلکه پاشیدگی نظم اجتماعی و سلطه سیاسی را می‌طلبند.

چالش یکم

یکم، ما میگوئیم برای آموزش نوجوانان باید به توسعه فرهنگ انتقادی پرداخت و از همان کودکی و نوجوانی در برابر هجوم فرهنگی مذهبی خانوادگی و رایج در اجتماع باید به فرهنگ سکولار میدان داد و روح آن را در جامعه پخش نمود. در جامعه اسلامی مانند ایران و در جامعه غربی مانند فرانسه که در ان اسلامیسم نیرومند است و خانواده‌های بسیاری فاقد آموزش و تربیت غیردینی هستند و از خردگرایی نقاد برخوردار نیستند. ساختار جامعه شناختی و روانشناسانه موجود انسان‌ها را در روندی پیچیده و پنهان و آشکار شکل میدهد و نزد آنان فرهنگ دینی را بمثابه «نرم و هنجار طبیعی» در روان نهادینه میسازد. اینگونه خانواده‌ها زشت ترین آموزه‌ها را بعنوان شایسته ترین معیار به فرزندان و نوجوانان انتقال میدهند. در ذهنی که فاقد قدرت انتقادی است، الله و جنایت الهی و آدمکشی دینی مقدس و طبیعی می‌گردد. بنابراین در جامعه‌ای که فضای سکولار و قوانین دمکراتیک یک قاعده هستند، باید فلسفه و سیاست لائیسیته را آموزش داد، باید هنر فکاهی و نقاشی و موسیقی را توسعه داد، باید دین‌ها و از جمله دین اسلام و قرآن را نقد نمود و باید به توضیح جهان و دانش پرداخت. کار آموزگار فرانسوی در همین راستا بود. بنیادگرایان که فاقد هرگونه شعور اجتماعی مترقی هستند و فقط اهل آدمکشی هستند، یک استاد را می‌کشند تا جامعه را از دانش و آزادی محروم کنند. عوامل مانع در جامعه بسیارند. ولی علیرغم دشواری کار، فرهنگ سازی گسترده و تقویت روندهای سکولار یک اصل برای آموزش لایه‌های عقب مانده و آرکائیک در جامعه است.

چالش دوم

دوم، نمایش شجاعت ضروری است. در این روزهای ترور اسلامی پیش از آغاز درس در کلاس دانشگاه، برای دانشجویانم از لائیسیته و دمکراسی و آزادی سخن گفتم. هربار پیش از رفتن به آمفی تئاتر یک روبان کوچک از پرچم فرانسه به کت خود سنجاق کردم و سپس جلوی دانشجویان ظاهر شدم و گفتم این امر نشانه‌ای از احترام به جمهوری و لائیسیته میباشد. به آنها گفتم چرا لائیسیته یک اصل مهم است، معنای آزادی بیان چیست و گفتم چرا ایدئولوژی اسلامی و فناتیسم و هرگونه تعصب دینی، دشمن جامعه آزاد و تمدن هستند. به دانشجویان گفتم تروریست‌ها میخواهند ما استادان را خاموش کنند، آنها میخواهند مدرسه و دانشگاه را به گورستان اندیشه تبدیل کنند، انها میخواهند نوجوانان از شعور لائیک محروم باشند. گفتم ولی ما با اندیشه خود هستیم و با قدرت علیه ایدئولوژی جنایتکارانه آنها مبارزه خواهیم کرد. کسانی هستند که از تروریست‌ها می‌ترسند و یا خود را سانسور میکنند، حال آنکه باید به روشنگری ادامه دهیم و از فرهنگ عقب مانده عامیانه نباید هراسید. من به دانشجویان گفتم من تبار ایرانی دارم و تجربه کشور من و تجربه فرانسه نشان می‌دهد که در برابر وحشیگری اسلامی، راه دیگری جز دانش، فلسفه، لائیسیته، سیاست آزاد، آزادی بیان و آزادی انتقاد، وجود ندارد. بهنگام سخنم روزنامه لوموند و شارلی ابدو و نشریه فلسفه را از کیف خود بیرون آوردم و گفتم تا زمانی که اینگونه نشریه‌ها هستند جامعه زنده است و آزادی بیان وجود دارد. شما نسل جوان اگر پرسشی دارید اول باید آنها را بخوانید و سپس متمدنانه در صورت اختلاف دیدگاه انتقاد کنید. جهل دینی و تمایل به کشتار انسان، گندآب متعفن جامعه هستند. نگذارید مغز و ذهن و ناخودآگاه شما توسط خشک مغزی و دین و خرافه به انحطاط کشیده شود. نسل جوان باید به دانش و فرهنگ‌های گوناگون چنگ بزند.

چالش سوم

سوم، جهان غرب با چالش مهاجران روبرو است. تاریخ غرب و از جمله فرانسه با تاریخ مهاجرانی که به این سرزمین آمده‌اند گره خورده است. در فرانسه در یک سده اخیر موج‌های مهاجرین ایتالیایی و روسی و اسپانیولی و پرتغالی و الجزایری و مراکشی و تونسی و آفریقای سیاه و ویتنامی و چینی و لهستانی و غیره به این سرزمین آمده‌اند و بمرور در درون آن جای گرفته و به شهروند فرانسوی تبدیل شده‌اند. پس از دوران استعمار فرانسه در شمال آفریقا و بویژه در الجزایر، در سالهای ۶۰ میلادی صنایع فرانسه به نیروی کار نیازمند بود و جمعیت عرب تبار کارگر را استخدام نمود. این نسل در تولید اقتصادی نقش مهمی بازی نمود. بخش عظیمی از این نسل و نیز نسل‌های بعدی این خانواده‌ها علیرغم تفاوت‌های دینی و فرهنگی، در ساختار عمومی و حرفه‌ای و اقتصادی جای گرفتند. حضور آنها در تولید فعالیت خودروسازی و ساختمانی، در امور پزشکی و آموزشی، در امور حمل و نقل و کشاورزی و در امور خدمات اداری و شهری، غیرقابل انکار است. از نسل‌های جوان، مهندس و تکنیسین و دکتر و پرستار و آموزگار و کارمند و صاحب کار فراوانند. در دهه‌های اخیر با برآمد اسلامگرایی درخاورمیانه و با تشدید تبلیغات اسلامی در شبکه‌های اجتماعی و نیز در میان خانواده‌های متعصب و یا درمانده، ما شاهد «سرکشی اسلامی»، رشد اسلام سیاسی و دشمنی ورزی با غرب و دمکراسی هستیم. این لایه‌ها یک قشر بسیار اندک را تشکیل می‌دهد ولی پرسر و صدا و با یک گفتمان دینی، بازگشت به خلیفه گری را تبلیغ میکند. این گفتمان در نهایت همان طرح آیت الله‌های ایران و داعش و تروریسم اسلامی جهانی را منعکس می‌کند. بدین ترتیب این بنیادگرایی در برابر تمدن غرب و مدرنیته قرار گرفته و خواهان اغتشاش در جامعه غربی و سقوط دمکراسی می‌باشد. منطق اسلامگرایان و تروریست‌های اسلامی، سیاسی و ایدئولوژیک بوده و استراتژی آنها فقط کینه ورزی و خشونت علیه دمکراتها و سکولارها و ناباورها و تخریب هنجارهای قانونی و کشتار کنشگران دمکراسی است. در چنین حالتی دولت‌های قانونی در نگهداری از امنیت جامعه و نهادهای قانونی باید هوشمندانه و بدور از ساده لوحی تدابیر امنیتی و انظباطی و تربیتی لازم را در نظر گیرند. شکست اسلام سیاسی به شکست نیروهای سازمانیافته و شکست تئوری‌های توطئه و بیرون کشاندن لایه‌های اجتماعی از زیر کنترل و نفوذ آنها وابسته است.

چالش چهارم

چهارم، ما با یک چالش تمدنی بزرگ مواجه هستیم. اسلام در برابر خردگرایی و تمدن انسانی دوباره خیزش برداشته است. تروریست‌های اسلامی در غرب تلاش دارند تا توده مسلمان را متحد خود کنند و یک جنگ داخلی بزرگ بپا کنند. تمدن غربی میداند که اسلام عامل ویرانگری و اغتشاش است و عواملی چون فناتیسم رایج، نادانی گسترده، ذهنیت مذهبی پاتولوژیک، سحر و توهم قرآن، تقدس دیوانه وار الگوی پیامبر، روحیات تبهکارانه، منابع مالی غیرشفاف قاچاق و نفت و اسلحه، و محیط خانواگی و آموزشی ویران گشته برخی از لایه‌های اجتماعی، عوامل مساعد برای رشد بنیادگرایی میباشند. تمدن غربی از دل فلسفه یونان و دوران روشنگری بیرون آمد و دانش و خرد را به پیروزی رساند. هرچند که در بستر آن جنگ و استعمار نیز رشد کردند ولی انسان را به بلوغ رسانید و قدرت را از آسمان به زمین کشانید. حال امروز اسلام و تمام دنیای خرافاتی ان با تمام حقارت‌ها و پاتولوژی‌های زیان آور برعلیه دنیای مدرن به تعرض برخاسته است. در طول تاریخ مدرنیته با نهادهایی که بوجود آورد توانا میباشد، ولی ناتوانی‌های اجتماعی و شکاف‌ها فراوان‌اند. پرسش اینجاست که تمدن در برابر وحشیگری اسلامی و مدل واپسگرا و مخرب آن چگونه پایداری خواهد کرد؟ مسلسل بدستان و چاقو بدستان اسلامی به شهروند غربی هجوم می‌آورد تا در دلها دلهره بیافکند. تمدن غرب باید از استعمار و مداخله گری چیره طلبانه دست بردارد و فقط با اتکا به دانش و عدالت اجتماعی و اقتصادزیستبومگرا و نظام دانشگاهی و استوارترین آموزش و فرهنگ، همه شهروندان را متحد کند و دنیای مترقی را در همکاری با یکدیگر قرار دهد.

چالش پنجم

پنجم، در این رویاروئی نقش روشنفکران چه خواهد بود؟ ایا آنان با بینشی پوپولیستی در کنار دین و توده‌های اسلامگرا قرار خواهند گرفت و از نقش آگاه سازی خود چشم پوشی خواهند کرد؟ تجربه دهه‌های اخیر در ایران و نیز در جهان غرب نشان میدهد که شماری از روشنفکران فریفته اسلام شده و با ملاحظات ایدئولوژیک و مصلحت طلبی‌های سیاسی به متحدان نظم اسلامی تبدیل می‌گردند. این افراد در کردار خود در کنار اتوریته‌های اسلامی و ولایت فقیه و آیت الله‌ها و ایدئولوگ‌های اسلامی میمانند تا «امپریالیسم جهانخوار» را شکست دهند. این امر درحالی جریان دارد که اندیشه روشنفکران عافیت طلب شکست خورده است و آنها خود در خدمت نظام دینی و اسلام سیاسی مشاطه گری میکنند و در رشد ذهن باز و خردمند خرابکاری می‌نمایند. روشنفکران ایران باید روشنگری فیلسوفان اروپایی و نقدخرافه زمان مشروطه و نقد علمی مارکسیسم را به روشنگری نقاد سده بیست و یکم تبدیل کنند و مبارزه علیه استبداد و اسلام را در کانون پیکار خود قرار دهند. باید عقل خردمند را از چنبره دین خارج ساخت، منطق معتزله و ابوعلی سینا و ابن رشد را یک مرحله تاریخی پایان یافته قلمداد نمود و در این زمینه در گشودن درها بسوی جهان بیشترین اقدام‌های متهورانه فکری را انجام داد. سکولاریزاسیون جامعه شناختی بدون یک مبارزه بزرگ فرهنگی و فلسفی و بدون نقد علمی و بی مهابای دین اسلام و فقه شیعه گری و اشکال وابسته آن، پایه استوار نخواهد داشت.

جلال ایجادی
جامعه شناس دانشگاه پاریس