ونوس امیدوار، شهروندخبرنگار ایران‌وایر
صبح جمعه است. «ناصر» و همسرش برای خرید به بازار تره‌بار رفته‌اند. یک ساعت بعد هر کدام با چند کیسه پلاستیکی حاوی مقداری گوجه، خیار، سیب‌زمینی، پیاز و سایر اقلام مورد نیاز روانه منزل می‌شوند. وقتی به خانه می‌رسند، پس از شست‌و‌شو و جاسازی آن‌ها در یخچال و کابینت، تمامی کیسه‌های پلاستیکی را روانه سطل آشغال می‌کنند.
استفاده از تعداد زیادی کیسه پلاستیکی و رها کردن آن‌ها به عنوان زباله در سطل آشغال کاری متداول است. تنها شمار کمی از مردم هنگام خرید از کیسه‌های پارچه‌ای و سبد استفاده می‌کنند.
***
«ژینوس»، ساکن یکی از برج‌های غرب تهران، که حدود ۸۰ خانوار در آن سکونت دارند، می‌گوید: «سه سال است ساکن این برج هستم، از همان اول نسبت به جداسازی زباله‌های خشک و تر حساسیت داشتم و همیشه سعی کردم آن‌ها را از هم جدا کنم و گمان می‌کردم مامور جمع‌آوری زباله هم مثل من است و آن‌ها را در سطل‌های جداگانه قرار می‌دهد.
همیشه ساعت ۵ بعد از ظهر، زمانی که مامور به واحدها مراجعه می‌کرد، اصرار داشتم که زباله‌ها را در دو کیسه جداگانه تحویلش دهم، تا این که یک روز در کمال ناباوری دیدم او همه زباله‌هایی را که از در خانه‌ها تحویل می‌گیرد، یک‌جا وارد مخزن شهرداری می‌کند و در واقع هیچ فرقی بین آن‌ها قائل نیست.
وقتی هم با اعتراض من مواجه شد، گفت خانم همه این کار را می‌کنند. زباله‌های تمام این آپارتمان‌ها و برج‌ها به همین شکل جمع‌آوری می‌شوند، به جز مجتمع‌های کوچک‌تر که خودشان مخزن جداگانه ایجاد کرده‌اند و یا کسانی که زباله‌های قابل بازیافت‌شان را جمع می‌کنند و به مکان‌هایی که برای این کار ایجاد شده‌اند، تحویل می‌دهند. از آن گذشته همه که مثل شما مقید به این کار نیستند.»
ژینوس که به قول خودش وجدانش راحت نیست و همچنان زباله‌های خشک و تر را جداگانه تحویل مامور جمع‌آوری زباله‌ها می‌دهد، می‌افزاید: «چندین بار از همسایه‌ها و اطرافیان خواستم آن‌ها هم همین کار را بکنند، تا یواش یواش مدیر مجتمع چاره‌ای برای این موضوع بیاندیشد، اما آن‌ها در پاسخ گفتند در این آپارتمان‌های نقلی و با این همه مشغله ما دیگر نمی‌توانیم به فکر جدا کردن آشغال‌ها هم باشیم، شهرداری خودش باید راه حلی پیدا کند.»
اما مصرف زیاد مواد پلاستیکی، کاغذی و فلزی و رها کردن آن‌ها در یک سطل آشغال در کنار سایر زباله‌های تر و پسمانده غذا و در نهایت تولید حجم زیاد زباله تفکیک‌نشده تنها به خانه‌های مردم خلاصه نمی‌شود. در سایه غفلت از آموزش‌های عمومی و فراهم نبودن امکان تفکیک زباله در مبدا، تقریبا در تمامی مراکز عمومی مثل پارک‌ها، مراکز خرید و حتی ادارات و شرکت‌های دولتی و خصوصی نیز وضع به همین صورت است و تقریبا هیچ‌گونه تلاش جدی‌ای برای این موضوع مهم زیست‌محیطی و بهداشتی که می‌تواند آورده اقتصادی قابل توجهی به همراه داشته باشد، انجام نمی‌شود. تا جایی که می‌توان ادعا کرد طرح‌هایی که تا به حال از آن‌ها صحبت به میان آمده است، مانند «طرح کاپ»، بسیار محدود بوده‌اند و یا مانند احداث «شهرک بازیافت» در محدوده آرادکوه تهران فقط در حد حرف باقی مانده‌اند.
«آزاده» که کارشناس بهداشت محیط است و نگرانی‌های زیادی در خصوص رها کردن زباله در جاهای مختلف شهر و ایجاد زمینه افزایش شمار زباله‌گردان پایتخت دارد، در این رابطه می‌گوید: «چند سالی است که سطل‌های فلزی بزرگ زباله در سر هر کوچه و محله نصب شده‌اند و مردم اجازه دارند در ساعت‌های مختلف آشغال‌های خود را چه به صورت باز و چه داخل کیسه‌های پلاستیکی در آن‌ها قرار دهند. این موضوع هم به پراکندگی آلودگی در سطح شهر دامن زده و هم زباله‌گردها را به سمت آن‌ها کشیده است.»
به گفته او: «در حالی که اگر مسئولان شهرداری و سایر نهادهای مرتبط درایت بیشتری به خرج می‌دادند، با تعبیه سطل‌های رنگی متفاوت در مکان‌های تعریف‌شده در سراسر شهر و همچنین آموزش اصول اولیه زندگی شهری به شهروندان و ایجاد مسئولیت در آن‌ها نسبت به جداسازی زباله‌های خشک و تر از یکدیگر و قرار دادن آن‌ها در سطل‌های جداگانه، امروز شاهد پیامدهای منفی این موضوع نبودیم.»
این کارشناس بهداشت با تاکید بر این که در موضوع ساماندهی وضعیت زباله و تفکیک آن‌ها، با تک تک شهروندان سر و کار داریم و این کار آسانی نیست، می‌افزاید: «آموزش‌ها و اطلاع‌رسانی‌ها می‌توانند از مجتمع‌های مسکونی که معمولا متولی و مدیر معین دارند، ادارات و شرکت‌های دولتی و خصوصی، مدارس و دانشگاه‌ها، رستوران‌ها و سایر مکان‌های عمومی شروع شوند تا به بقیه گروه‌های مردم تسری یابند.»
آزاده به نمونه نسبتا موفق شهرداری مشهد در جمع‌آوری و تفکیک زباله‌ها اشاره می‌کند و می‌گوید: «مشهد جزء محدود شهرهای ایران است که در این زمینه تلاش‌هایی را از چند سال پیش آغاز کرده و در برخی مناطق به نتایجی هم دست یافته است. در این شهر با راه‌اندازی ایستگاه‌های جمع‌آوری پسماندهای خشک در برخی نقاط شهر و خرید غیرنقدی این پسماندها، از شهروندان در قبال ارائه کیسه زباله و مواد شوینده، در کنار اپلیکیشن “سیمپ”، آموزش تکفیک زباله از مبدا را آغاز کرده‌اند. اما در شهر تهران اقدامات مشابهی که انجام شده یا بسیار محدود بوده و منتج به نتیجه قابل توجه نشده، یا نصفه و نیمه رها شده و سال‌ها به عنوان یک طرح باقی مانده‌اند.»
در کلان‌شهر تهران روزانه ۸ تا ۹ هزار تن پسماند عادی و زباله خانگی تولید می‌شود که سهم هر شهروند تهرانی در آن حدود ۹۰۰ گرم است. این در حالی است که متوسط سرانه تولید زباله در دنیا ۵۰۰ گرم تخمین زده می‌شود. همچنین سالانه دو و نیم میلیون تن زباله خشک در تهران تولید می‌شود که بازیافت تنها ۳۰ درصد از این زباله ۳۵۷ میلیارد ریال ارزش دارد.
از سوی دیگر و بر اساس برآوردها، جمع‌آوری و دفن هر تن زباله در ایران ۳۵ هزار ریال هزینه دارد. علاوه بر این، هر تن زباله ۴۰۰ تا ۶۰۰ لیتر شیرابه تولید و حدود ۴۰۰ مترمکعب گاز گلخانه‌ای دی‌اکسید کربن از خود متصاعد می‌کند. با این حساب می‌توان تصور کرد که این گازها چه میزان آلودگی هوا و محیط زیست را موجب می‌شوند.
«صدرالدین علی‌پور»، مدیرعامل سازمان مدیریت پسماند شهرداری تهران، فروردین سال ۱۳۹۹ با اشاره به اتخاذ تصمیمات جدید در خصوص جمع‌آوری پسماند پایتخت و تفکیک زباله خشک و تر از مبدا گفته بود: «بر این اساس، از اردیبهشت امسال دو روز در هفته پسماندهای خشک و عاری‌شده از شیرابه و کم‌حجم‌شده را از منازل شهروندان توسط خودروهای متصل به اپلیکیشن‌های هوشمند تحویل می‌گیریم.»
پیش از این نیز در دی ماه سال ۱۳۹۸ تفاهم‌نامه‌ای بین شهرداری تهران و وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات مبنی بر اجرای طرح کاپ و به منظور کاهش پسماند شهر تهران منعقد شد که در چارچوب آن مخازن بزرگ فعلی پسماند حذف و مخازنی که پسماند به صورت تفکیکی در آن‌ها ریخته می‌شود، باید جایگزین می‌شدند. این مخازن جدید قرار بود داخل مجتمع‌های مسکونی و ادارات نصب شوند. علاوه بر این دستگاه‌های RVM (دستگاه‌های اتوماتیک و نیمه‌اتوماتیک دریافت پسماند خشک) در سطح شهر و در برخی نقاط عمومی قرار نیز قرار می‌گرفت.
اکنون که در ابتدای سال ۱۴۰۰ هستیم، هنوز نه خبری از اجرای طرح کاپ و جمع‌آوری مخازن سطح شهر و برنامه تفکیک زباله در مبدا است و نه از سایر برنامه‌ها و وعده‌های داده‌شده نشانی می‌بینیم. در مقابل، در خلا ارائه آموزش‌های شهروندی، وضعیت نامناسب جمع‌آوری زباله خشک و تر در کنار هم در مخازن بزرگ در سر هر کوچه و محله و بی‌اعتنایی به مصرف بیش از حد پلاستیک، کاغذ و فلز و روانه کردن آن‌ها در سطل‌های زباله کماکان دیده می‌شود.
به کانال تلگرام سایت ملیون ایران بپیوندید