اگرچه روزهای پاک تهران در سال جاری تاکنون یک روز بیشتر از سال گذشته بوده است، ولی ساکنان پایتخت امسال در مجموع هوای بدتری را تجربه کرده‌اند، از نظر کیفیت هوا بخصوص برای گروه‎‌های خاص.

شاخص کیفیت هوا یا «اِی‌کیوآی» در ایران به پنج دسته تقسیم‌بندی می‌شود:

با شروع زمستان و به ویژه از اواسط دی‌ماه، میزان آلودگی هوا در شهرهای مختلف ایران بالا رفت طوری که متخصصان سلامت و بهداشت و همچنین برخی از سیاستمداران جمهوری اسلامی درباره خطر تداوم این وضعیت برای جان شهروندان هشدار دادند.

اخیرا شورای شهر تهران نیز در نامه‌ای به سران سه قوه، رئیس جمهور و رئیس مجلس و رئیس قوه قضائیه، در این باره هشدار داد.

سوخت غیراستاندارد و مازوت

مصرف سوخت غیراستاندارد و مازوت در صنایع و نیروگاه‌ها از سال‌های قبل از عوامل آلودگی هوای شهرهای ایران بوده است و به گفته مسئولان دولتی، مازوت همچنان در اراک، قزوین، اهواز و مشهد مصرف می‌شود.

استاندار تهران هم گفته «اگرچه هیچ صنعت و نیروگاهی از سوخت مازوت استفاده نمی‌کند، اما داده‌هایی وجود دارد که نشان می‌دهد نیروگاه‌ها و صنایع اطراف تهران از سوخت‌های غیراستاندارد استفاده می‌کنند.»

روزنامه همشهری بیش از یک سال پیش در گزارشی نوشته بود که «اوج‌گیری مصرف سوخت‌های فسیلی در ۳ دهه اخیر و کم‌توجهی ملی به بهینه‌سازی مصرف سوخت» از عوامل اصلی آلودگی هوای شهرهای بزرگ ایران و به ویژه تهران است.

با وجود این هشدارها، اسنادی که چندی پیش به دست بی‌بی‌سی فارسی رسید نشان می‌داد استفاده از مازوت برای جبران کمبود گاز در نیروگاه‌ها و صنایع سیمان و فولاد، به تایید شورای عالی امنیت ملی رسیده است.

این اسناد نشان می‌داد که مقامات امنیتی ایران نگران تاثیر کمبود گاز در فصل سرما بر افزایش نارضایتی‌ها در بحبوحه اعتراضات سراسری بوده‌اند.

استفاده از مازوت‌ در فصل سرما برای جبران کمبود گاز، سال‌هاست که رواج داشته و با اینکه ایران منابع گازی فراوان دارد، اما بخاطر افزایش سالانه تفاضا، نمی‌تواند گاز را به همه مشترکان برساند.

از این‌رو اولویت گازرسانی با منازل و واحدهای مسکونی است، بعد نوبت به نیروگاه‌ها و صنایع فولاد و سیمان و پتروشیمی می‌رسد و هر چه گاز کم بیاید، مازوت بسرعت جای آن را می‌گیرد.

از نظر دولت بالا نگه داشتن تولید سیمان و فولاد بر مضرات مازوت‌سوزی می‌چربد.

اما دود مازوت سمی و کشنده است و اخیرا سازمان ملل سوزاندن آن را در ایران نقض حقوق بشر توصیف کرد.

البته آلودگی هوا فقط محدود به مازوت نیست و وسایل نقلیه فرسوده و دود کارخانجات و واحدهای صنعتی جزئی از ترکیبی هستند که هوای شهرهای ایران را بیماری‌زا و کشنده کرده است.

دغدغه محیط زیستی و حقوق بشری شهروندان

وضعیت آلودگی هوا در شهرهای بزرگ و به ویژه در تهران هر سال بدتر و شمار روزهای پاک کمتر می‌شود و سالانه ده‌ها هزار نفر به علت عوارض آلودگی هوا جان خود را از دست می‌دهند.

وزارت بهداشت ایران سال گذشته در مورد تاثیر آلودگی هوا بر شهروندان، آماری را به مناسبت روز هوای پاک منتشر کرد که نشان می‌داد آلودگی هوا در سال ۱۳۹۹، باعث از دست رفتن ۴۵ هزار سال از عمر ساکنان تهران شده است.

در توضیح آن آمار، عباس شاهسونی رئیس گروه سلامت هوا و تغییر اقلیمی وزارت بهداشت گفت ایران در رتبه ششم آلودگی هوا در خاورمیانه است و در بین ۱۰۶ کشور دنیا در رتبه ۲۳. تهران هم در میان پایتخت‌های جهان رتبه ۱۹ غلظت ذرات معلق را به خود اختصاص داده است.

تیرماه پارسال در سایت «اِی‌کیوآی»، که کیفیت هوای شهرهای بزرگ جهان را رصد می‌کند، تهران ساعاتی در صدر آلوده‌ترین شهرهای جهان قرار گرفت.

به گفته شاهین میلانی کارشناس حقوق محیط‌زیست، مسئولیت بحران آلودگی هوا با کل نظام است از جمله با دولت و وزارتخانه‌های مرتبط با نفت و انرژی.

آقای میلانی سیاست‌گذاری‌های حاکمیت را عامل نقض حقوق شهروندی خواند و گفت سیاسی کردن موضوع محیط زیست و عدم استقلال قوه قضاییه، سد راه شهروندان است تا از طریق مدنی حکومت و دولت را وادار کنند به تعهدات محیط‌زیستی و حقوق بشری خود عمل کنند.