ایران وایر
کمتر از یک ماه پیش، بازداشت «پاول دوروف»، مدیر و موسس پلتفرم «تلگرام» که نزدیک به یک میلیارد کاربر در جهان دارد، در فرودگاهی در نزدیکی پاریس خبرساز شد. مدتی بعد «نیویورک تایمز» در گزارشی تحقیقی، پرده از دنیای زیرزمینی تلگرام برداشت. از تجارت محتوای پورنوگرافی کودکان، خرید‌و‌فروش اسلحه، چک‌های دزدیده شده، عضوگیری گروه‌های تروریستی، تهدید و ارعاب فعالان مدنی و حقوق‌بشر.
این رسانه آمریکایی با بررسی بیش از ۳.۲ میلیون پیام تلگرامی از بیش از شانزده هزار کانال در این اپلیکیشن، به این نتیجه رسیده که تلگرام با برخی قابلیت‌های خود، فضای امنی را در اختیار تبهکاران، گروه‌های سازمان‌یافته خلاف‌کاری، تروریست‌ها، قاچاقچیان سلاح و تجهیزات نظامی، فروشندگان و خریداران پورنوگرافی کودکان، نژادپرستان و نئوفاشیست‌ها داده است.
آیا تلگرام عمدا فضایی برای خلافکاران درست کرده، یا این فقط اثر جانبی پلتفرمی است که موسس آن می‌گوید به آزادی بیان، آن هم به‌شکل مطلق آن باور دارد؟
گزارش نیویورک تایمز چه می‌گوید؟
گزارش تحقیقی که نیویورک تایمز آن را به انجام رسانده، با همکاری چهار روزنامه‌نگار حوزه تکنولوژی تهیه شده است. این چهار روزنامه‌نگار به مدت چهار ماه، محتوای عظیمی از پیام‌ها را در هزاران کانال تلگرامی بررسی کرده‌اند تا نمونه‌هایی عینی از امکانی که اپلیکیشن تلگرام در اختیار خلافکاران قرار می‌دهد، بیاورند.
تحقیقات نیویورک تایمز نشان داده که از بین ۱۶ هزار کانال بررسی شده توسط این رسانه، ۱۵۰۰ کانال توسط طرفداران برتری نژاد سفید اداره می‌شود که فعالیت‌های تقریبا یک میلیون نفر را در سراسر جهان هماهنگ میکنند. حداقل دوجین کانال اسلحه می‌فروشند و۲۲ کانال با بیش از ۷۰ هزار دنبال‌کننده، کوکایین، هرویین و سایر مواد‌مخدر را برای ارسال به بیش از بیست کشور تبلیغ میکنند.
در این گزارش، برخی از این محتواها بدون ارجاع به منبع آن در دسترس قرار گرفته، مثل محتوای کانالی که اسلحه و چک‌های دزدیده شده را می‌فروشد، یا از نحوه سازماندهی شدن نژادپرستان و افراد معتقد به برتری سفیدپوستان خبر می‌دهد.
ایران هم سهمی در این بخش دارد. ویدیویی از آموزش مبادله بیت‌کوین در یکی از کانال‌های دادوستد اطلاعات درباره خرید‌و‌فروش بیت کوین و رمزارز منتشر شده است. فعالان حقوق‌بشر همیشه سپاه را به دور زدن تحریم‌ها و تامین هزینه‌های تشکیل و دوام سازوکار سرکوب جمهوری اسلامی از طریق استخراج و خرید و فروش رمزارزها متهم کرده‌اند.
در این گزارش، ویدیو دیگری هم از پخش مستقیم حمله گروه «حماس» در ۷اکتبر سال قبل به خاک اسراییل در تلگرام آورده شده است.
نویسندگان این گزارش اما به «کانال»های تلگرام که قابلیت پخش یک طرفه اطلاعات و البته تماس با ادمین را میسر می‌سازند و به «سوپرگروه»ها که تا جمعیتی ۲۰۰ هزار نفره را در خود جای می‌دهند، به‌عنوان برخی از عوامل تبدیل شدن تلگرام به بهشت خلافکاران اشاره کرده‌اند.
در سوپرگروه‌ها، امکان تبادل نظر بین افراد از جای‌جای جهان، بدون شناخت از یکدیگر مهیا است، چیزی که تا پیش‌از این در هیچ اپلیکیشن پیام‌رسانی میسر نبود و فقط در شبکه‌های اجتماعی مانند فیسبوک، توییتر و اینستاگرام قابل دسترس بود، اما چون سقف تعداد اعضا در سوپرگروه‌ها در حدی است که مطابق قوانین کشورهای دموکراتیک، ازجمله کشورهای اروپایی، مشمول قوانین نظارتی دیجیتال نمی‌شوند، افراد می‌توانند هرچه می‌خواهند بگویند و به دولت و جامعه پاسخگو نباشند.
نیویورک تایمز همچنین به طفره رفتن تلگرام از رصد محتوای منتشر شده در کانال‌ها در پیام‌های تک‌به‌تک و پیام‌های گروهی نیز اشاره کرده است. این گزارش تاکید کرده که تعداد کارکنان تمام‌وقت تلگرام همچنان بیست نفر است و این یعنی، این پلتفرم در برابر رصد پیام‌ها و اطلاعات نه خود را در برابر کاربران پاسخگو می‌داند و نه در برابر دولت‌ها.
چندین نمونه هم از این شانه بالا انداختن‌های تلگرام به‌عنوان شاهد بیان شده است، ازجمله عدم پاسخگویی آن به سوالات دادستان دولت آلمان که در زمینه نژادپرستی و برتری نژادی سفیدپوستان تحقیق می‌کند. با این‌حال عنوان شده که تلگرام همیشه مدعی است «فرآیند تعدیلی (مادریشن) دارد که شامل بررسی مداوم محتوا، شکایات کاربران و انتشار گزارش‌های روزانه در مورد موارد سوءاستفاده جنسی از کودکان است.»
البته گزارش نیویورک تایمز به فواید تلگرام برای دسترسی به آزادی بیان در کشورهای تحت حاکمیت اقتدارگرایان هم اشاره کرده است، اما تنها در چند خط و بدون اشاره به جزییات آن.
تلگرام چطور به جولانگاه تبهکاران تبدیل شد؟
پاول دوروف، مدیر و موسس تلگرام، اهل روسیه است. او خیلی جوان بود که با «فیسبوک» آشنا و شیفته آن شد. مدتی بعد، ورژن روسی فیسبوک را طراحی کرد، کاری که به‌سرعت او را به «مارک زاکربرگ» روسیه تبدیل کرد. نام شبکه اجتماعی که او راه انداخته بود، «وی‌کی» بود. با رشد تعداد کاربران وی‌کی اما، دولت روسیه که همواره از سوی دولت‌های دموکراتیک به نقض آزادی بیان شهروندان خود متهم است، او را فراخواند. دوروف در دادن اطلاعات کاربران به دولت پوتین همکاری نکرد و آن‌ها هم مجبورش کردند شرکت را بفروشد.
ایده تلگرام اینجا رقم خورد، اپلیکیشنی برای تضمین آزادی بیان نداشته پاول دوروف و دوستانش در روسیه. برای همین دوروف و مهندسانش در سال ۲۰۱۳ که تلگرام را راه‌اندازی کردند، خانه‌به‌دوشی را آغاز کردند. روسیه برایشان خانه نبود و در اروپا و آمریکا و حتی شرق آسیا می‌گشتند تا مبادا ناچار شوند با دولت‌ها و قوانین دیجیتال آن‌ها خود را سازگار کنند. سرانجام امارات متحده عربی و دبی، خانه تلگرام شد، چون دولت امارات قول داده بود که کاری با غول‌های تکنولوژی روسیه نداشته باشد.
تلگرام از سال ۲۰۱۵ با اضافه شدن امکان «کانال»، دیگر فقط یک پیام‌رسان نبود. بعدها امکانات دیگری هم به این اپلیکیشن اضافه شد که باوجود ادعای این شرکت مبنی‌بر اینکه تلگرام یک اپلیکیشن پیام‌رسان است، بسیاری از کارشناسان تکنولوژی در جهان و دولت‌های غربی را به این باور رسانده که تلگرام یک شبکه اجتماعی است و باید مثل فیسبوک، توییتر، اینستاگرام و دیگر شبکه‌های اجتماعی، در برابر محتوای منتشر شده در آن مسوولیت بیشتری قبول کند.
احتمالا بزرگ‌ترین و جنجالی‌ترین مثال قبول مسوولیت شبکه‌های اجتماعی در مقابل محتوای خشونت‌بار، مربوط به حمله طرفداران رییس‌جمهور سابق آمریکا، «دونالد ترامپ»، به کنگره آمریکا باشد.
توییتر، شبکه اجتماعی مورد علاقه ترامپ بود و روزانه چندین پیام در آن برای مخاطبانش منتشر می‌کرد. اما توییتر باوجود تبعاتی که این موضوع می‌توانست بر محبوبیت آن داشته باشد، با این عنوان که ترامپ هدایتگر اصلی این یورش بوده، حساب کاربری رییس‌جمهور سابق آمریکا را برای همیشه بست. البته توییتر برای مثال بارها مورد انتقاد بوده که چرا حساب‌های منتسب به رهبر جمهوری اسلامی را نمی‌بندد. بعدا اما در پی انتشار یک کاریکاتور که «انتقام» قاسم سلیمانی از ترامپ را به تصویر کشیده بود، از سوی یکی از حساب‌های «علی خامنه‌ای»، آن حساب نیز برای همیشه بسته شد.
با‌این‌وجود، تلگرام در تمام این سال‌ها بنا به گزارش نیویورک تایمز، به مقامات دولتی در هیچ کجای دنیا پاسخگو نبوده است. او در مصاحبه اخیر خود به «تاکر کارلسون»، نویسنده محافظه‌کار و مجری سابق شبکه «فاکس نیوز»، گفته بود: «من متوجه شدم که نمی‌خواهم از هیچ‌کسی دستور بگیرم. برای من همه‌چیز در زندگی برای این بود که آزاد باشم. تا حدودی روشن بود که رسالت من برای دیگران هم این بود که آزاد باشند. امیدوار بودم که با پلتفرمی که ما درست کردیم، بتوانند آزادی بیان داشته باشند.»
بسیاری بر این باورند که باور دوروف به مطلق بودن آزادی بیان و پاسخگو نبودن او به دولت‌ها و کاربران خود، عامل اصلی حضور تبهکاران و فعالیت آن‌ها در تلگرام است.
البته روز دوشنبه ۲۳سپتامبر۲۰۲۴، حساب کاربری دوروف در تلگرام در بیانیه‌ای اعلام کرد که این پلتفرم به سوالاتی که دستور قضایی داشته باشند، از این به بعد پاسخ خواهد داد. موضوعی به باور بسیاری، ناشی از بازداشت دوروف و تحت فشار قرار گرفتن تلگرام از طریق شرکت‌های بزرگ ساخت تلفن‌های همراه هوشمند، مانند اپل برای حذف این اپلیکیشن از «اپل استور» بوده است.
باور به‌آزادی بیان مطلق؛ یک تیغ دولبه
«علیرضا فیروزی»، فعال آزادی اینترنت و مدیر موسسه «پیشگامان اینترنت آزاد» در کالیفرنیای آمریکا، یکی از کسانی است که فکر می‌کند باور دوروف به آزادی بیان به‌شکل مطلق آن، سبب شده گروه‌های تبهکار و تروریستی چون «داعش»، «حماس» و «سپاه پاسداران» که توسط ایالات متحده و کانادا تروریستی اعلام شده، از تلگرام بهره ببرند.
آقای فیروزی با تاکید بر اینکه در اینجا بحث درست یا نادرست بودن چنین باوری مطرح نیست، می‌گوید: «پاول دوروف یک فلسفه دارد که آزادی بیان مطلق است و کسی نباید آن را محدود کند. آزادی بیان هم یک تیغ دو لبه است.»
او به استفاده گسترده معترضان از تلگرام در اعتراضات آبان و اعتراضات در پی کشته شدن «مهسا(ژینا) امینی» نیز اشاره کرده و می‌گوید: «تلگرام سوشال میدیایی شده که در خاورمیانه، بسیار کاربردی است. در شرایط سانسور حکومتی، بسیاری از اتفاقات و خبرها از طریق تلگرام جابه‌جا می‌شود، اما همان‌طور که شهروندان و معترضان از آن استفاده میکنند، در مقابل حکومت و سپاه هم استفاده میکنند.»
به گفته او، سپاه و دیگر نهادهای جمهوری اسلامی چهار نوع استفاده از تلگرام می‌برند: «جمهوری اسلامی برای پروپاگاندای داخلی و خارجی و هراس‌افکنی و تئوریزه کردن افراد از تلگرام استفاده می‌کند.»
آن‌ها همچنین از تلگرام برای سازماندهی کردن و هماهنگی نیروهایشان هم بهره می‌برند: «تلگرام این امکان را ایجاد می‌کند که گروه‌هایی با ۲۰۰ هزار نفر عضو داشته باشند. این کار سازماندهی را خیلی راحت می‌کند. ضمن اینکه امکان نفوذ در میان معترضان را هم پیدا میکنند و می‌توانند برای نظارت و پلیسی‌گری بر فعالین، از آن استفاده کنند.»
این فعال آزادی اینترنت توضیح می‌دهد: «از طریق عضویت در این گروه‌های بزرگ به حجم عظیمی از اطلاعات هویتی افراد دسترسی دارند. از طریق بات‌هایی که روی تلگرام نصب می‌شوند و هیچ رد و نشانی از خودشان باقی نمی‌گذارند، می‌توانند به اطلاعات شخصی افراد دست پیدا کنند. در خیلی از موارد، افراد اطلاعاتشان را دو دستی تقدیم بات‌ها میکنند. البته، پوسته‌های تلگرام هم هستند، مثل تلگرام طلایی و مشابه آن که به حکومت کمک می‌کرد به اطلاعات خیلی بیشتری دسترسی پیدا کند.»
آقای فیروزی تاکید می‌کند: «به‌هر‌حال، حکومت برای سرکوب مردم، نیاز به مجموعه‌ای از ابزار دارد که تلگرام خیلی راحت آن ابزار را در اختیارشان گذاشته است.»
علیرضا فیروزی همچنین می‌افزاید: «دوروف همیشه می‌گوید که تصمیمش بر این نبوده که به این گروه‌های تبهکار اجازه چنین کارهایی را بدهد، ولی خب وقتی ابزاری را به مردم بدهند که صدایشان را برسانند و از آزادی بیان خود دفاع کنند، مطمئنا سوءاستفاده‌گرهایی هم پیدا می‌شوند که سوءاستفاده کنند.»
به کانال تلگرام سایت ملیون ایران بپیوندید